Tổng quan về thành phố Thái Nguyên trước sáp nhập
Thành phố Thái Nguyên – trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và giáo dục của tỉnh Thái Nguyên – được thành lập từ năm 1962, là thành phố công nghiệp lâu đời của vùng trung du và miền núi Bắc Bộ. Trước khi có các điều chỉnh hành chính, thành phố có diện tích 222,93 km² và dân số khoảng 340.403 người. Nơi đây đóng vai trò quan trọng trong mạng lưới đô thị vùng trung du phía Bắc, là trung tâm cấp vùng của khu vực Đông Bắc Bộ, đồng thời là cửa ngõ kết nối giữa thủ đô Hà Nội với các tỉnh như Bắc Kạn, Cao Bằng, Hà Giang, Lạng Sơn, Tuyên Quang.
Về địa lý, thành phố Thái Nguyên nằm cách Hà Nội khoảng 80 km về phía bắc, cách sân bay quốc tế Nội Bài khoảng 50 km. Với vị trí này, Thái Nguyên giữ vai trò là điểm trung chuyển hàng hóa, hành khách, du lịch và dịch vụ trong toàn vùng, đặc biệt với hạ tầng giao thông ngày càng hoàn thiện và đồng bộ.
Ranh giới hành chính của thành phố Thái Nguyên trước sáp nhập:
- Phía Đông giáp huyện Phú Bình
- Phía Tây giáp huyện Đại Từ
- Phía Nam giáp thành phố Sông Công và huyện Phú Bình
- Phía Bắc giáp huyện Phú Lương
Bên cạnh vai trò công nghiệp, thành phố còn có tiềm năng lớn về du lịch, giáo dục, văn hóa và thương mại, nổi bật với Hồ Núi Cốc, các di tích cách mạng và hệ thống trường đại học đa dạng. Sự phát triển mạnh mẽ của thành phố Thái Nguyên trước sáp nhập không chỉ là đầu tàu kinh tế của tỉnh, mà còn góp phần thúc đẩy tăng trưởng vùng trung du miền núi phía Bắc.

Đơn vị hành chính
Trước thời điểm sáp nhập, thành phố Thái Nguyên gồm 32 đơn vị hành chính cấp xã, trong đó có 21 phường và 11 xã. Trung tâm hành chính đặt tại phường Hoàng Văn Thụ, là nơi tập trung các cơ quan hành chính, chính trị – xã hội và trung tâm thương mại, dịch vụ của thành phố.
Cụ thể như sau:
- Phường: Cam Giá, Gia Sàng, Hoàng Văn Thụ, Hương Sơn, Phan Đình Phùng, Phú Xá, Quan Triều, Quang Trung, Quang Vinh, Tân Lập, Tân Long, Tân Thịnh, Tích Lương, Thịnh Đán, Trung Thành, Đồng Quang, Chùa Hang, Linh Sơn, Sơn Cẩm, Túc Duyên, Tân Thành.
- Xã: Cao Ngạn, Đồng Liên, Phúc Hà, Phúc Trìu, Phúc Xuân, Quyết Thắng, Sơn Cẩm, Tân Cương, Thịnh Đức, Trung Thành, Văn Hán.

Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Thành phố Thái Nguyên trước sáp nhập là trung tâm hạ tầng hiện đại nhất tỉnh Thái Nguyên và khu vực trung du miền núi phía Bắc. Với vị trí chiến lược, thành phố là đầu mối của các tuyến giao thông huyết mạch, gồm 4 quốc lộ và 1 tuyến cao tốc: Quốc lộ 3, Quốc lộ 37, Quốc lộ 17, Quốc lộ 1B và cao tốc Hà Nội – Thái Nguyên. Ngoài ra còn có tuyến Thái Nguyên – Chợ Mới (tiền cao tốc) giúp kết nối với Bắc Kạn và Cao Bằng.
Hệ thống giao thông nội đô đã được quy hoạch đồng bộ với các nút giao lớn, cầu vượt, tuyến tránh và tuyến kết nối vùng. Thành phố đã đưa vào sử dụng Bến xe khách trung tâm hiện đại, thay thế bến xe cũ (hiện là Trung tâm thương mại Vincom). Đồng thời, đang triển khai Bến xe phía Bắc tại Tân Long và Bến xe phía Nam tại Tích Lương để phục vụ nhu cầu đi lại ngày càng cao.
Hệ thống đường sắt gồm tuyến Hà Nội – Quan Triều, tuyến Lưu Xá – Kép và Quan Triều – Núi Hồng (dành cho khai thác khoáng sản), với 2 chuyến tàu/ngày đi Hà Nội. Hệ thống đường sông qua sông Cầu hiện chưa được khai thác, song trong tương lai sẽ phục vụ du lịch nội thủy.
Thành phố Thái Nguyên còn có lợi thế về hệ thống giáo dục, y tế và dịch vụ công hiện đại. Là nơi tập trung nhiều trường đại học lớn như ĐH Thái Nguyên, ĐH Sư phạm, ĐH Kỹ thuật công nghiệp, cùng các bệnh viện tuyến tỉnh, khu y tế chuyên sâu và trung tâm hành chính công.

Kinh tế
Thành phố Thái Nguyên trước sáp nhập là trung tâm công nghiệp, thương mại và dịch vụ lớn nhất của tỉnh Thái Nguyên và vùng trung du miền núi phía Bắc. Từ lâu, nơi đây được biết đến với Khu liên hợp công nghiệp Gang Thép, cùng hàng loạt cơ sở sản xuất công nghiệp quy mô lớn, đóng góp quan trọng cho ngân sách địa phương và quốc gia.
Cơ cấu kinh tế của Thái Nguyên đang dịch chuyển theo hướng tích cực: từ công nghiệp – nông nghiệp sang công nghiệp – dịch vụ – công nghệ cao, với sự đầu tư mạnh mẽ vào các khu công nghiệp, cụm công nghiệp và khu đô thị – thương mại như Tân Lập, Tích Lương, Sông Công nối dài.
Làng nghề truyền thống
Một trong những làng nghề nổi bật và mang tính biểu tượng của thành phố Thái Nguyên là làng nghề chè Tân Cương, tọa lạc tại xã Tân Cương, nằm ở vùng phía tây nam thành phố. Với điều kiện tự nhiên đặc biệt – đất đồi, khí hậu ôn hòa, nguồn nước tinh khiết – vùng Tân Cương từ lâu đã nổi tiếng với chè Thái Nguyên “đệ nhất danh trà”.
Chè Tân Cương có hương thơm cốm non đặc trưng, vị chát dịu, hậu ngọt sâu, được chế biến thủ công và bán tự động bởi các hộ gia đình truyền thống. Nhiều cơ sở sản xuất trong vùng đã đạt chứng nhận OCOP 4 sao, xuất khẩu sản phẩm sang Trung Quốc, Nhật Bản và một số nước châu Âu.
Hiện nay, thành phố đang có chiến lược bảo tồn và phát triển làng nghề chè gắn với du lịch nông nghiệp, du lịch trải nghiệm. Các tour du lịch “một ngày làm người trồng chè” tại Tân Cương được triển khai, kết hợp với các hoạt động văn hóa như biểu diễn hát Then, múa Tày, trải nghiệm chế biến chè. Đây là hướng đi giúp gia tăng giá trị kinh tế địa phương và bảo tồn làng nghề bền vững.

Di tích, danh lam thắng cảnh
Thành phố Thái Nguyên là trung tâm du lịch lớn của tỉnh và vùng trung du miền núi Bắc Bộ, với hệ thống danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử và cơ sở văn hóa đa dạng.
Hồ Núi Cốc là điểm đến nổi bật nhất, cách trung tâm thành phố khoảng 16km về phía tây. Hồ gắn liền với truyền thuyết Nàng Công – Chàng Cốc, có hệ sinh thái phong phú, cảnh quan thơ mộng. Khu du lịch Hồ Núi Cốc tích hợp nhiều hoạt động: công viên nước, vườn thú, nhạc nước, động âm phủ, động Ba Cây Thông… Đặc biệt, hệ thống khách sạn – nhà hàng – du thuyền tại đây ngày càng được đầu tư hiện đại, đưa Hồ Núi Cốc trở thành khu du lịch trọng điểm quốc gia.
Bảo tàng Văn hóa các Dân tộc Việt Nam, tọa lạc trên đường Đội Cấn, là bảo tàng trung ương duy nhất đặt tại một tỉnh miền núi, trực thuộc Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch. Bảo tàng có 5 phòng trưng bày trong nhà và 6 không gian trưng bày ngoài trời, giới thiệu di sản văn hóa 54 dân tộc Việt Nam. Trong khuôn viên còn có chùa Khmer, nhà rông, nhà sàn truyền thống – là điểm đến hấp dẫn với du khách và sinh viên nghiên cứu văn hóa.
Đền Đội Cấn, nằm tại trung tâm thành phố, là nơi thờ ông Đội Cấn – người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên năm 1917. Ngôi đền hiện nay được phục dựng trên nền cũ, nằm trong quần thể Đài tưởng niệm liệt sĩ tỉnh Thái Nguyên – là điểm đến tâm linh và giáo dục truyền thống cho người dân.

Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Trong giai đoạn đến năm 2030, thành phố Thái Nguyên tiếp tục được định hướng là trung tâm công nghiệp, dịch vụ, giáo dục – đào tạo và du lịch lớn của vùng trung du miền núi phía Bắc. Các khu công nghiệp và cụm công nghiệp mới như Sông Công mở rộng, Tân Cương, Tích Lương được quy hoạch đồng bộ, thu hút đầu tư trong và ngoài nước, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao và công nghiệp phụ trợ.
Thành phố triển khai chính sách một cửa, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường hạ tầng số, cải thiện môi trường đầu tư – kinh doanh, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho doanh nghiệp. Hệ thống giao thông đô thị và liên vùng tiếp tục được đầu tư nâng cấp, mở rộng đường vành đai, cầu vượt và hạ tầng vận tải thông minh.

Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch Thành phố Thái Nguyên
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn đến năm 2050, thành phố Thái Nguyên hướng tới trở thành đô thị loại I trực thuộc tỉnh, hiện đại, văn minh, có sức lan tỏa toàn vùng. Thành phố sẽ là trung tâm vùng trung du miền núi Bắc Bộ về công nghiệp công nghệ cao, đào tạo, logistics, dịch vụ tài chính, y tế và du lịch thông minh.
Thành phố cũng đặt mục tiêu trở thành trung tâm du lịch cấp quốc gia, phát triển các đô thị vệ tinh thông minh, xây dựng hệ sinh thái đô thị bền vững, gắn kết hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo tồn bản sắc văn hóa. Các khu đô thị sinh thái, khu công viên công nghệ và dịch vụ giáo dục – nghiên cứu sẽ đóng vai trò then chốt trong chiến lược dài hạn của thành phố.