Tổng quan về huyện Yên Lập
Huyện Yên Lập là huyện miền núi nằm ở phía tây tỉnh Phú Thọ, kéo dài theo hướng Tây Bắc – Đông Nam, cách trung tâm Việt Trì khoảng 40 km và Hà Nội khoảng 120 km.
- Diện tích: 437,5 km².
- Dân số (2019): 92.858 người, trong đó khu vực thị trấn chiếm khoảng 9% (~8.074 người), phần còn lại chủ yếu ở nông thôn.
- Mật độ dân số: khoảng 212 người/km².
Huyện Yên Lập có vị trí địa lý tiếp giáp như sau:
- Phía Bắc giáp huyện Hạ Hòa;
- Phía Đông giáp huyện Cẩm Khê và huyện Tam Nông;
- Phía Nam giáp huyện Thanh Sơn và huyện Tân Sơn;
- Phía Tây giáp huyện Văn Chấn (Yên Bái)
Đơn vị hành chính
Huyện có 17 đơn vị hành chính, gồm:
- Thị trấn Yên Lập (huyện lỵ): diện tích 11,96 km²; dân số hơn 8.000 người; đô thị loại V.
- 16 xã: Đồng Lạc, Đồng Thịnh, Hưng Long, Lương Sơn, Minh Hòa, Mỹ Lung, Mỹ Lương, Nga Hoàng, Ngọc Đồng, Ngọc Lập, Phúc Khánh, Thượng Long, Trung Sơn, Xuân An, Xuân Thủy, Xuân Viên.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
- Huyện Yên Lập nằm gần Quốc lộ 32C và có hệ thống đường liên huyện kết nối khá thuận tiện. Tuy nhiên, do đặc điểm địa hình đồi núi, giao thông đường thủy chưa được phát triển. Vị trí gần tuyến cao tốc Nội Bài – Lào Cai tạo điều kiện thuận lợi cho giao thương, vận chuyển hàng hóa và phát triển du lịch.
- Các xã trong huyện đều được kết nối với hệ thống điện quốc gia và mạng viễn thông phủ rộng, đảm bảo phục vụ sản xuất và đời sống người dân.
Kinh tế
- Nông nghiệp: chiếm phần lớn hoạt động sản xuất. Các cây chủ lực gồm lúa, ngô, sắn, rừng trồng và khai thác chính là tại địa phương. Chăn nuôi gia súc gia cầm là nguồn thu nhập ổn định.
- Công nghiệp & tiểu thủ công nghiệp:
- Hình thành các cụm cơ sở chế biến nhỏ tại thị trấn và gần quốc lộ.
- Nghề thủ công như nón lá, mây tre đan,… phát triển tại một số xã.
- Thương mại – dịch vụ:
- Chợ trung tâm thị trấn, dịch vụ hành chính, giáo dục, y tế, ngân hàng được tập trung đầu tư;
- Đặc biệt, hoạt động thương mại phụ trợ du lịch núi đồi gia tăng theo mức đầu tư hạ tầng.
Di tích – Lễ hội
- Đình Phục Cổ (xã Minh Hòa): Đây là di tích kiến trúc độc đáo, được tổ chức lễ cầu hiền – lễ hội hạ điền vào các ngày Rằm tháng Giêng, mùng 1/5 âm lịch và mùng 5 và mùng 10/10 âm lịch hàng năm. Đình là nơi cộng đồng người Mường tụ hội, tổ chức các nghi lễ gắn liền với sản xuất nông nghiệp và văn hóa dân gian.
- Căn cứ Tôn Sơn – Mộ Xuân (xã Xuân An): Là di tích cấp tỉnh, gắn với lịch sử kháng chiến và cách mạng, là nơi ghi dấu nhiều hoạt động của cách mạng ở địa phương.
Huyện Yên Lập đặc biệt phong phú với các lễ hội mang đậm bản sắc dân tộc Mường – Dao:
1. Lễ hội Mở cửa rừng (còn gọi là Lễ Tì Sằn – đooc moong), xã Minh Hòa
- Diễn ra vào mùng 6 – 7 Tết hoặc mùng 15 tháng Giêng âm lịch, mang ý nghĩa mở đầu mùa săn bắt, hái lượm cho người Mường.
- Gồm phần lễ: tái hiện nghi thức săn thú trong rừng, có sự tham gia của “trùm săn” và cộng đồng.
- Phần hội: nhiều hoạt động văn nghệ dân gian (múa trống đu, múa sênh tiền…) và trò chơi dân gian như kéo co, đâm đuống, chọi bi, đi cầu, bóng chuyền….
2. Lễ Tết Nhảy của người Dao Quần Chẹt, xã Nga Hoàng và các xã lân cận
- Nghi lễ cúng cầu thần linh, tổ tiên để cầu bình an, tạ ơn trời đất, thường diễn ra vào cuối tháng Chạp (tháng 12 âm lịch).
- Người Dao tổ chức nhảy múa tập thể, là nét sinh hoạt tôn giáo – tín ngưỡng được công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia từ ngày 30/09/2020.
3. Lễ hội Hạ điền của người Mường, xã Mỹ Lung
- Diễn ra từ mùng 6 đến 7 tháng Giêng âm lịch, là nghi lễ cầu mùa, cầu cho năm mới mùa màng bội thu, cầu bình an.
- Chưa phổ biến rộng nhưng đang được phục dựng với sự quan tâm của chính quyền địa phương và cộng đồng.
Định hướng phát triển đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050
Mục tiêu đến năm 2030
- Tăng thu nhập bình quân đầu người ≥3‑5 triệu/năm;
- Lao động phi nông nghiệp ≥40%;
- ≥70% xã đạt chuẩn nông thôn mới;
- Thị trấn Yên Lập được công nhận là đô thị cấp IV;
- Phát triển làng nghề gắn với du lịch;
- Giữ vững diện tích rừng và tăng độ che phủ cây xanh;
- Chính quyền và dịch vụ công tiếp tục hoàn thiện.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch huyện Yên Lập
Tầm nhìn đến năm 2050
- Yên Lập trở thành đô thị thị trấn sinh thái trong vùng tây Phú Thọ, kết nối vùng Việt Trì – Hà Nội;
- Kinh tế đa ngành: công nghiệp tiểu chế biến, thủ công – thủ công mỹ nghệ, nông nghiệp hữu cơ, du lịch sinh thái, dịch vụ địa phương;
- Con người – bản sắc văn hóa được giữ gìn thông qua lễ hội, nghề truyền thống, kiến trúc làng bản;
- Đô thị – cơ quan hành chính điện tử: chính quyền số, quản trị thông minh;
- Môi trường – xã hội chất lượng cao: hệ thống y tế, giáo dục, văn hoá xanh – bền vững.
Trước khi sáp nhập, huyện Yên Lập sở hữu diện tích rộng 437 km², dân số gần 93.000 người, chủ yếu sống ở vùng nông thôn, đất đai đồi núi trung du. Với tiềm năng về đất đai, vị trí kết nối và nền văn hóa giàu bản sắc, huyện đặt mục tiêu chiến lược đến 2030 và tầm nhìn 2050 để trở thành điểm đến sinh thái – công nghiệp nhẹ và làng nghề, đồng thời bảo tồn thiên nhiên và văn hóa.
