Tổng quan về huyện Văn Bàn
Huyện Văn Bàn nằm ở phía Nam tỉnh Lào Cai, giáp ranh với nhiều khu vực quan trọng. Trung tâm hành chính là thị trấn Khánh Yên. Với diện tích khoảng 1.424–1.444 km² và dân số xấp xỉ 89.167 người (2019), mật độ đạt khoảng 63–64 người/km² . Đây là huyện khu vực miền núi, có địa hình đa dạng từ thung lũng thấp đến đỉnh núi cao. Văn Bàn có vị trí địa lý và tiếp giáp cụ thể như sau:
- Phía Bắc giáp thị xã Sa Pa và huyện Bảo Thắng
- Phía Nam giáp huyện Mù Cang Chải (Yên Bái)
- Phía Đông giáp huyện Bảo Yên (Lào Cai) và huyện Văn Yên (Yên Bái)
- Phía Tây giáp huyện Than Uyên và Tân Uyên (Lai Châu)
Địa hình gồm 90% đồi núi độ cao từ 700–1.500 m (có nơi vượt 2.800 m), còn lại khoảng 10% là thung lũng sông Hồng, chiết xuất cây trồng, dân cư tập trung. Khí hậu nhiệt đới gió mùa núi cao, nhiệt độ trung bình năm ~22,9 °C, độ ẩm ~86%, lượng mưa ~1.500 mm/năm.
Đơn vị hành chính
Huyện Văn Bàn có 22 đơn vị hành chính gồm:
- Thị trấn: Khánh Yên (huyện lỵ);
- 21 xã: Chiềng Ken, Dần Thàng, Dương Quỳ, Hòa Mạc, Khánh Yên Hạ, Khánh Yên Trung, Khánh Yên Thượng, Làng Giàng, Liêm Phú, Minh Lương, Nậm Chày, Nậm Mả, Nậm Dạng, Nậm Tha, Nậm Xây, Nậm Xé, Sơn Thủy, Tân An, Tân Thượng, Thẩm Dương, Võ Lao.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
- Giao thông: Quốc lộ 279, đường cao tốc Nội Bài–Lào Cai bắc qua huyện; mạng đường tỉnh, đường xã kết nối đa hướng.
- Hệ thống thủy lợi: Sông Hồng và các suối phụ như Ngòi Nhù, Nậm Tha, Ngòi Chàn cung cấp nguồn nước lớn.
- Rừng & tài nguyên: Khoảng 57% diện tích huyện là rừng, đặc biệt là rừng Hoàng Liên; còn có mỏ fenspat, sắt, vàng, đá vôi, cát tại nhiều xã.
- Khí hậu ổn định: Nhiệt độ biến đổi nhẹ theo mùa, lượng mưa dồi dào, lượng nắng hàng năm khoảng 1.400–1.470 giờ
Kinh tế
- Nông – lâm nghiệp: Sản xuất rau, củ, lúa, ngô, cây ăn quả như mận, lê, chè Shan, thảo quả.
- Chăn nuôi: Gia súc nhỏ, lợn đen, cá suối.
- Lâm nghiệp: Khai thác gỗ, tre nứa, phát triển dịch vụ rừng.
- Khai khoáng: Đa dạng với fenspat, sắt, vàng, đá vôi, cát .
- Thủ công – làng nghề: Dệt thổ cẩm, chế biến nông sản, sản xuất rượu ngô địa phương.
- Dịch vụ: Thương mại, vận tải, chữa bệnh, giáo dục, du lịch tăng cường cùng đô thị Khánh Yên phát triển
Làng nghề truyền thống
Làng nghề truyền thống tại huyện Văn Bàn, Lào Cai:
- Nấu rượu dân tộc Dao Đỏ – Thôn Nậm Cần, xã Dần Thàng: Sử dụng men lá tự nhiên, kỹ thuật truyền thống.
- Dệt thổ cẩm thủ công – Thôn Noong Khuấn, xã Khánh Yên Trung: Sản phẩm thổ cẩm mang đậm bản sắc dân tộc.
- Khai thác & xử lý khoáng sản;
- Phát triển homestay du lịch cộng đồng tại xã Nậm Xé, Tân Thượng, Thẩm Dương...
Di tích – Lễ hội
- Đền Cô (Tân An) và Đền Ken (Chiềng Ken) thờ các vị có công với dân.
- Khu căn cứ Pú Gia Lan (Khánh Yên Thượng) và Chiến thắng Đồn Coóc (Khánh Yên) là di tích cách mạng.
- Di tích Nà Chuồng (Thẩm Dương): Gắn với lịch sử cách mạng.
Di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của huyện Văn Bàn:
- “Khắp nôm”: Làn điệu dân ca truyền thống của dân tộc Tày.
- Lễ hội “Lồng tồng”: Lễ hội xuống đồng của người Tày, cầu mùa màng bội thu.
- Lễ cầu làng “Áy lay”: Nghi lễ truyền thống đặc sắc của người Dao.
Định hướng phát triển đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050
Mục tiêu đến năm 2030
- Thu nhập bình quân đầu người tăng ít nhất gấp 1,5 lần
- Tỷ lệ lao động phi nông nghiệp đạt ≥50%
- > 70% xã đạt chuẩn nông thôn mới
- Khánh Yên là đô thị loại V xanh – văn minh
- Khách du lịch đạt khoảng 120.000–150.000 lượt/năm, thúc đẩy kinh tế – văn hoá – dịch vụ
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch Huyện Văn Bàn
Tầm nhìn đến năm 2050
- Khánh Yên trở thành đô thị sinh thái trung tâm vùng sông Hồng, hiện đại – xanh – thông minh.
- Kinh tế đa ngành – bền vững: kết hợp nông nghiệp sạch, khai khoáng có kiểm soát, làng nghề truyền thống, dịch vụ – du lịch cộng đồng.
- Bảo tồn di tích & tự nhiên: Các đền cổ, căn cứ cách mạng, rừng Hoàng Liên, ruộng bậc thang được bảo vệ, quản lý hiệu quả.
- Ứng phó biến đổi khí hậu: Công trình chống lũ, sạt lở, bảo vệ nguồn nước; quản lý chất thải, trồng rừng đầu nguồn.
- Xã hội chất lượng cao: Y tế – giáo dục tốt, dân trí cao, đội ngũ cán bộ bản địa năng động, ứng dụng công nghệ số.
