Tổng quan về Thị xã Sơn Tây trước sáp nhập
Thị xã Sơn Tây từng là đô thị loại III, nằm ở phía Tây Bắc tỉnh Hà Tây, trước khi chính thức trở thành thị xã trực thuộc thành phố Hà Nội vào năm 2008. Đây là vùng đất có bề dày lịch sử, được xem như một trong những trung tâm chính trị, văn hóa, quân sự quan trọng của xứ Đoài xưa.
Sơn Tây có diện tích tự nhiên khoảng 113,5 km², dân số thời điểm trước sáp nhập ước tính hơn 150.000 người, với mật độ dân số trung bình khoảng 1.300 người/km². Địa hình Sơn Tây đa dạng, gồm các vùng đồi gò xen kẽ với đồng bằng bán sơn địa, địa mạo trải dài từ hữu ngạn sông Hồng đến vùng ven chân núi Ba Vì. Vị trí địa lý thuận lợi giúp thị xã vừa giữ vai trò cửa ngõ giao thương, vừa là điểm tựa phòng thủ quan trọng về phía Tây Hà Nội.
Ranh giới hành chính của thị xã Sơn Tây trước sáp nhập gồm:
- Phía Đông giáp huyện Phúc Thọ
- Phía Tây giáp huyện Ba Vì
- Phía Nam giáp huyện Thạch Thất
- Phía Bắc giáp sông Hồng và tỉnh Vĩnh Phúc
Nhờ lợi thế sông ngòi, cảnh quan tự nhiên và vị trí chiến lược, Sơn Tây trở thành vùng đất hội tụ nhiều di sản văn hóa và tiềm năng phát triển đa ngành.
Đơn vị hành chính
Trước khi sáp nhập vào Hà Nội, thị xã Sơn Tây được chia thành các đơn vị hành chính trực thuộc bao gồm các phường nội thị và các xã ven đô. Mỗi đơn vị đều mang đặc trưng riêng, từ khu phố cổ, làng nghề truyền thống, vùng đất canh tác nông nghiệp đến các khu dân cư hiện đại, tạo nên bức tranh đô thị – nông thôn đan xen hiếm có.
Các đơn vị hành chính gồm: phường Lê Lợi, phường Quang Trung, phường Ngô Quyền, phường Trung Hưng, phường Sơn Lộc, phường Viên Sơn, phường Phú Thịnh, xã Thanh Mỹ, xã Xuân Sơn, xã Kim Sơn, xã Đường Lâm, xã Trung Sơn Trầm, xã Cổ Đông.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Trước thời điểm sáp nhập, Sơn Tây đã được quy hoạch phát triển thành một trung tâm đô thị vệ tinh với cơ sở hạ tầng khá đồng bộ. Tuyến quốc lộ 21A chạy xuyên qua trung tâm thị xã, kết nối trực tiếp Sơn Tây với Hà Nội, Hòa Bình và Phú Thọ. Ngoài ra, tỉnh lộ 414 (đường La Thành) và đường 32 cũng đóng vai trò huyết mạch trong vận chuyển hàng hóa và giao thông hành khách. Bản đồ giao thông thời kỳ này thể hiện rõ mạng lưới đường bộ chằng chịt, hỗ trợ các khu công nghiệp và dân cư phát triển.
Hệ thống điện lưới, cấp thoát nước và thông tin liên lạc được Nhà nước đầu tư tương đối sớm so với các vùng nông thôn khác. Các dự án khu dân cư mới như Khu đô thị Xuân Khanh, Khu đô thị Phú Thịnh đã hình thành, góp phần mở rộng không gian đô thị Sơn Tây. Song song đó, hệ thống chợ trung tâm Sơn Tây, các chợ nhỏ và các trung tâm thương mại cũng được củng cố, tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại nội địa phát triển.
Đặc biệt, Sơn Tây được quy hoạch là vùng trọng điểm về du lịch văn hóa – lịch sử, nên nhiều tuyến giao thông đối ngoại đã được cải tạo, nâng cấp, bảo đảm việc di chuyển thuận tiện giữa trung tâm thị xã và các di tích trọng yếu như Thành cổ Sơn Tây, làng cổ Đường Lâm. Đây là những yếu tố tạo nền tảng vững chắc để Sơn Tây trở thành đô thị loại II trong tương lai.
Kinh tế
Trước khi sáp nhập vào Hà Nội, kinh tế thị xã Sơn Tây phát triển khá đa dạng với ba lĩnh vực trụ cột là nông nghiệp, công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp và thương mại – dịch vụ. Nông nghiệp vẫn đóng vai trò quan trọng, với diện tích canh tác lớn tập trung tại các xã Thanh Mỹ, Xuân Sơn, Kim Sơn và Cổ Đông. Các loại cây trồng chủ lực gồm lúa, ngô, rau màu và cây ăn quả, kết hợp chăn nuôi gia súc, gia cầm theo mô hình trang trại.
Song song với nông nghiệp, Sơn Tây từng là trung tâm công nghiệp nhỏ và tiểu thủ công nghiệp nổi tiếng của tỉnh Hà Tây. Trong đó, khu công nghiệp Sơn Tây và các cụm công nghiệp làng nghề như Phú Thịnh, Xuân Sơn thu hút nhiều doanh nghiệp sản xuất vật liệu xây dựng, chế biến nông sản, cơ khí, gỗ mỹ nghệ. Nhiều hộ gia đình duy trì sản xuất tiểu thủ công nghiệp quy mô vừa và nhỏ, góp phần giải quyết việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân.
Hoạt động thương mại – dịch vụ của Sơn Tây phát triển sôi động nhờ vị trí trung chuyển hàng hóa từ Hà Nội đi các tỉnh Tây Bắc. Chợ Sơn Tây, chợ Phú Thịnh, chợ Xuân Khanh là những trung tâm mua bán lớn, đa dạng mặt hàng tiêu dùng, vật liệu sản xuất. Bên cạnh đó, nhờ lợi thế cảnh quan, lịch sử lâu đời, Sơn Tây đã đón một lượng đáng kể khách du lịch nội địa, tạo điều kiện phát triển dịch vụ lưu trú, ăn uống và du lịch trải nghiệm.
Làng nghề truyền thống
Làng cổ Đường Lâm là biểu tượng nổi bật nhất của Sơn Tây, không chỉ là làng nghề truyền thống mà còn là quần thể di tích cấp quốc gia đặc biệt, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước. Đường Lâm nổi tiếng với nghề làm tương, kẹo dồi, chè lam – những sản phẩm đặc trưng của xứ Đoài. Nghề làm tương ở đây có lịch sử hàng trăm năm, quy trình sản xuất thủ công được lưu giữ gần như nguyên vẹn.
Ngoài Đường Lâm, Sơn Tây còn có nhiều làng nghề khác như nghề mộc, nghề làm gạch ngói tại Kim Sơn, nghề rèn và sản xuất nông cụ ở Xuân Sơn. Những nghề truyền thống này không chỉ đem lại thu nhập cho người dân mà còn bảo tồn giá trị văn hóa đặc trưng vùng đồng bằng Bắc Bộ.
Trước khi sáp nhập, chính quyền thị xã đã lập dự án bảo tồn và phát triển làng nghề, xây dựng khu trình diễn nghề truyền thống gắn với du lịch cộng đồng, đồng thời quảng bá sản phẩm qua các hội chợ và sàn giao dịch thương mại điện tử. Nhờ vậy, nhiều sản phẩm của Sơn Tây đã có mặt ở nhiều tỉnh thành, khẳng định thương hiệu lâu đời, bền vững.
Di tích, danh lam thắng cảnh
Sơn Tây là vùng đất giàu truyền thống lịch sử và văn hóa với hàng trăm di tích lớn nhỏ, trong đó có nhiều di tích cấp quốc gia và quốc gia đặc biệt. Nổi bật nhất chính là Thành cổ Sơn Tây, một trong những thành lũy quân sự tiêu biểu của triều Nguyễn xây dựng bằng đá ong độc đáo, giữ vai trò trọng yếu phòng thủ vùng Kinh Bắc và Tây Bắc.
Bên cạnh đó, làng cổ Đường Lâm được ví như “bảo tàng sống” về kiến trúc và không gian sinh hoạt truyền thống của người Việt, với hơn 900 ngôi nhà cổ, đình Mông Phụ, chùa Mía – những công trình nổi tiếng thu hút khách du lịch trong và ngoài nước. Chùa Mía là một trong những ngôi chùa cổ nhất miền Bắc với gần 300 pho tượng quý hiếm, được coi là di sản Phật giáo đặc sắc.
Ngoài ra, Sơn Tây còn sở hữu nhiều danh thắng hấp dẫn khác như hồ Xuân Khanh, hồ Đồng Mô, khu du lịch sinh thái Ngọc Hoa. Những điểm đến này kết hợp cùng di tích lịch sử đã tạo nên sức hút rất riêng, biến Sơn Tây thành địa chỉ du lịch văn hóa – sinh thái tiêu biểu của vùng ven đô Hà Nội.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Theo các bản đồ quy hoạch đã được phê duyệt, Sơn Tây định hướng phát triển thành đô thị du lịch văn hóa lịch sử kết hợp với đô thị sinh thái nghỉ dưỡng hiện đại. Trong giai đoạn này, thị xã tập trung đầu tư nâng cấp hạ tầng giao thông trọng điểm gồm dự án mở rộng quốc lộ 21A, hoàn thiện đường trục phát triển kinh tế phía Bắc, đường kết nối Sơn Tây – Hòa Lạc – Ba Vì. Các khu đô thị mới như Xuân Khanh, Thanh Mỹ và mở rộng Phú Thịnh được xây dựng đồng bộ về hạ tầng xã hội, trường học, bệnh viện, trung tâm thương mại.
Sơn Tây cũng đặc biệt chú trọng bảo tồn và phát huy giá trị làng cổ Đường Lâm, Thành cổ Sơn Tây, gắn phát triển du lịch văn hóa với phát triển kinh tế địa phương. Nhiều dự án khu du lịch nghỉ dưỡng ven hồ Đồng Mô và Xuân Khanh đã được triển khai, kết hợp bảo vệ môi trường sinh thái. Song song đó, thị xã đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, số hóa bản đồ hành chính, bản đồ vệ tinh để quản lý quy hoạch hiệu quả và tạo thuận lợi cho các nhà đầu tư.
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn đến năm 2050, Sơn Tây được định hướng trở thành đô thị loại II – trung tâm du lịch văn hóa lịch sử và nghỉ dưỡng sinh thái trọng điểm của vùng thủ đô Hà Nội. Mục tiêu xây dựng Sơn Tây trở thành “thành phố di sản”, điểm đến đặc sắc của du khách quốc tế, đồng thời phát triển các khu công nghệ cao và trung tâm nghiên cứu khoa học ứng dụng trong nông nghiệp sạch.
Thị xã tiếp tục quy hoạch mở rộng không gian đô thị theo hướng bền vững, bảo đảm hài hòa giữa phát triển hiện đại và bảo tồn các giá trị di sản. Hệ thống bản đồ giao thông, bản đồ quy hoạch số hóa toàn diện sẽ được xây dựng, tích hợp cơ sở dữ liệu không gian để phục vụ công tác quản lý đô thị, quy hoạch đầu tư và cung cấp thông tin cho người dân. Các dự án lớn như khu du lịch văn hóa – sinh thái Đồng Mô mở rộng, khu đô thị sinh thái Xuân Khanh, tổ hợp khách sạn và trung tâm hội nghị quốc tế Sơn Tây được xác định là động lực phát triển kinh tế và nâng tầm vị thế thị xã trong khu vực.
Xem thêm các bản đồ quy hoạch các quận/huyện Hà Nội:
