Tổng quan về huyện Gia Lâm trước sáp nhập
Huyện Gia Lâm nằm ở cửa ngõ phía Đông Bắc thủ đô Hà Nội, từng là vùng đất giàu truyền thống văn hóa, lịch sử, đồng thời là trung tâm kinh tế, giao thương quan trọng của tỉnh Bắc Ninh xưa. Sau nhiều lần điều chỉnh địa giới hành chính, Gia Lâm trở thành huyện trực thuộc thành phố Hà Nội, giữ vai trò gắn kết trung tâm thủ đô với các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ và vùng kinh tế trọng điểm Bắc Ninh – Hưng Yên.
Trước thời điểm sáp nhập mở rộng địa giới hành chính, huyện có diện tích tự nhiên khoảng 115 km², dân số đạt gần 280.000 người, mật độ dân cư cao, tập trung dọc các tuyến quốc lộ, tỉnh lộ và các đô thị ven sông Đuống. Địa hình huyện đặc trưng là đồng bằng trù phú được bồi đắp bởi hệ thống sông Hồng, sông Đuống, có nhiều vùng đất bãi màu mỡ rất thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp và phát triển các làng nghề truyền thống.
Ranh giới hành chính của huyện Gia Lâm trước sáp nhập gồm:
- Phía Đông giáp huyện Thuận Thành (Bắc Ninh)
- Phía Tây giáp quận Long Biên (Hà Nội)
- Phía Nam giáp huyện Văn Lâm (Hưng Yên)
- Phía Bắc giáp huyện Yên Phong (Bắc Ninh)
Nhờ vị trí chiến lược, Gia Lâm đóng vai trò cửa ngõ giao thương, logistic và là “vùng đệm” kết nối nội đô Hà Nội với các tỉnh lân cận.
Đơn vị hành chính
Trước sáp nhập, huyện Gia Lâm được chia thành các đơn vị hành chính gồm thị trấn trung tâm và nhiều xã có lịch sử lâu đời, giữ vai trò hạt nhân kinh tế, văn hóa và các làng nghề thủ công nổi tiếng.
Các đơn vị hành chính gồm: thị trấn Trâu Quỳ, xã Bát Tràng, xã Cổ Bi, xã Đa Tốn, xã Dương Hà, xã Dương Quang, xã Dương Xá, xã Đông Dư, xã Kiêu Kỵ, xã Kim Lan, xã Kim Sơn, xã Lệ Chi, xã Ninh Hiệp, xã Phú Thị, xã Phú Đô, xã Yên Thường, xã Yên Viên, xã Văn Đức, xã Đặng Xá, xã Trung Mầu.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Trước sáp nhập, Gia Lâm được đánh giá là một trong những huyện ngoại thành có hạ tầng phát triển sớm và đồng bộ nhất nhờ vị trí chiến lược và tốc độ đô thị hóa nhanh. Trên địa bàn huyện, Quốc lộ 1A cũ, Quốc lộ 5, tuyến đường sắt Hà Nội – Hải Phòng chạy qua, tạo mạng lưới giao thông đa phương tiện quan trọng. Đặc biệt, ga Yên Viên là ga hàng hóa và trung chuyển lớn nhất miền Bắc, đóng vai trò trung tâm logistic vận tải đường sắt, góp phần thúc đẩy lưu thông hàng hóa nội địa và xuất khẩu.
Cầu Chương Dương, cầu Vĩnh Tuy, cầu Thanh Trì kết nối Gia Lâm với quận Hoàn Kiếm và quận Hai Bà Trưng, giúp rút ngắn đáng kể thời gian di chuyển vào nội đô. Ngoài ra, tuyến đường 179, đường 181, hệ thống tỉnh lộ và đường liên xã được nâng cấp, trải nhựa, phục vụ phát triển công nghiệp, thương mại – dịch vụ và sinh hoạt dân sinh.
Huyện cũng được quy hoạch sớm các cụm công nghiệp tập trung như cụm công nghiệp Phú Thị, cụm công nghiệp Bát Tràng, khu đô thị Đặng Xá, đồng thời chú trọng phát triển hạ tầng giáo dục – y tế, điển hình là Đại học Nông nghiệp Hà Nội, Bệnh viện Đa khoa Gia Lâm, và nhiều trường phổ thông đạt chuẩn quốc gia. Những yếu tố này đã giúp Gia Lâm trở thành vùng đô thị hóa năng động, trung tâm công nghiệp – thương mại trọng điểm của cửa ngõ phía Đông Hà Nội.
Kinh tế
Trước sáp nhập mở rộng địa giới hành chính, huyện Gia Lâm sở hữu cơ cấu kinh tế đa dạng, với sự phát triển mạnh của nông nghiệp, công nghiệp và thương mại – dịch vụ. Nông nghiệp vẫn là ngành sản xuất quan trọng nhờ quỹ đất màu mỡ ven sông Hồng, sông Đuống. Các xã như Văn Đức, Đông Dư, Đa Tốn, Dương Xá tập trung trồng rau an toàn, hoa màu, cây ăn quả chất lượng cao, cung cấp nguồn thực phẩm lớn cho Hà Nội và xuất khẩu sang Trung Quốc, Đài Loan. Nghề nuôi trồng thủy sản ven sông, đặc biệt ở Kim Lan, Văn Đức, phát triển mạnh, tạo nguồn thu ổn định cho hàng nghìn hộ dân.
Điểm nổi bật của kinh tế Gia Lâm là sự phát triển năng động của công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp. Cụm công nghiệp Phú Thị tập trung hàng trăm doanh nghiệp sản xuất cơ khí, vật liệu xây dựng, chế biến thực phẩm. Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp logistics, kho vận được hình thành quanh ga Yên Viên và quốc lộ 5, góp phần thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu.
Thương mại – dịch vụ Gia Lâm phát triển vượt bậc nhờ vị trí cửa ngõ Thủ đô. Chợ Ninh Hiệp – trung tâm buôn bán vải lớn nhất miền Bắc – là điểm nhấn thương mại sôi động, thu hút thương lái khắp cả nước. Mô hình chợ đầu mối kết hợp trung tâm bán buôn hiện đại là nét đặc trưng nổi bật, giúp Gia Lâm trở thành huyện có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao nhất khu vực phía Đông Hà Nội thời kỳ trước sáp nhập.
Làng nghề truyền thống
Gia Lâm nổi danh cả nước với hệ thống làng nghề thủ công truyền thống phong phú, nhiều nơi đã trở thành thương hiệu xuất khẩu uy tín. Làng gốm Bát Tràng, có lịch sử hơn 700 năm, là điểm sáng nổi bật nhất. Từ những lò gốm thủ công, Bát Tràng đã phát triển thành trung tâm sản xuất và xuất khẩu gốm sứ lớn, cung cấp sản phẩm cho hàng trăm cửa hàng, siêu thị và đối tác quốc tế. Nghề gốm Bát Tràng vừa giữ được kỹ thuật truyền thống, vừa không ngừng sáng tạo để đáp ứng thị trường hiện đại.
Làng nghề Kiêu Kỵ cũng rất nổi tiếng với nghề sản xuất vàng quỳ, bạc quỳ phục vụ mỹ nghệ, dát vàng các công trình tâm linh. Đây là làng nghề duy nhất của miền Bắc giữ nghề quý hiếm này. Ngoài ra, làng nghề Ninh Hiệp từ lâu đã trở thành trung tâm buôn bán vải, may mặc sầm uất bậc nhất Việt Nam. Hàng vạn hộ kinh doanh, thợ may đã tạo ra không khí thương mại nhộn nhịp suốt nhiều thập kỷ.
Nhiều nghề truyền thống khác như mây tre đan ở Phú Thị, nghề trồng rau hữu cơ tại Văn Đức, Đông Dư cũng góp phần làm nên diện mạo kinh tế đa sắc của huyện. Trước sáp nhập, chính quyền Gia Lâm đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ bảo tồn làng nghề, quy hoạch cụm tiểu thủ công nghiệp, mở rộng thị trường, giúp sản phẩm địa phương khẳng định thương hiệu uy tín. Các làng nghề này không chỉ mang giá trị kinh tế lớn mà còn bảo tồn nét văn hóa lâu đời của vùng đất ven sông Đuống.
Di tích, danh lam thắng cảnh
Gia Lâm là vùng đất địa linh nhân kiệt, gắn với nhiều di tích lịch sử – văn hóa đặc biệt. Nổi bật nhất là làng cổ Bát Tràng, không chỉ nổi danh với gốm sứ mà còn giữ nguyên được không gian kiến trúc truyền thống, hệ thống đình, chùa cổ kính. Du khách đến Bát Tràng có thể tham quan các lò gốm, trải nghiệm làm gốm thủ công và khám phá các di tích như đình Bát Tràng, chùa Bát Tràng.
Đền Phù Đổng (đền Gióng) tại xã Phù Đổng là di tích quốc gia đặc biệt, thờ Thánh Gióng – vị anh hùng dân tộc được nhân dân suy tôn. Lễ hội Gióng hằng năm tại đây đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, thu hút hàng chục nghìn lượt khách.
Ngoài ra, huyện còn có nhiều di tích giá trị khác như chùa Keo Phố, chùa Cổ Am, đền Dền, đình Ninh Hiệp, đình Lệ Mật. Không gian ven sông Đuống, vùng bãi Văn Đức, Kim Lan, cũng là điểm đến hấp dẫn cho du lịch sinh thái – trải nghiệm. Sự kết hợp giữa di sản văn hóa và cảnh quan tự nhiên đã giúp Gia Lâm trở thành điểm nhấn đặc biệt trên bản đồ du lịch Hà Nội.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Theo bản đồ quy hoạch tổng thể được phê duyệt, Gia Lâm định hướng trở thành trung tâm công nghiệp – dịch vụ – đô thị hiện đại phía Đông Hà Nội, với hạt nhân là các khu đô thị Đặng Xá, Dương Xá, Trâu Quỳ và Cổ Bi. Giai đoạn này, huyện tập trung phát triển hạ tầng đồng bộ: mở rộng quốc lộ 5, đường vành đai 3, hoàn thiện cầu Trần Hưng Đạo, cầu Vĩnh Tuy 2. Hạ tầng logistics và các cụm công nghiệp Phú Thị, Ninh Hiệp tiếp tục được đầu tư, thu hút doanh nghiệp chế biến nông sản, thương mại điện tử, logistics.
Huyện cũng chú trọng xây dựng không gian đô thị sinh thái gắn với bảo tồn di sản, đặc biệt là quy hoạch khu du lịch làng nghề Bát Tràng và phát triển mô hình du lịch cộng đồng tại các làng ven sông. Song song đó, nhiều dự án nhà ở xã hội, trường học, bệnh viện hiện đại được triển khai nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.
Tầm nhìn đến năm 2050
Đến năm 2050, Gia Lâm được định hướng trở thành thành phố trực thuộc Hà Nội – đô thị loại II kiểu mẫu, trung tâm logistics, công nghiệp công nghệ cao và du lịch văn hóa – làng nghề. Hệ thống bản đồ hành chính, bản đồ giao thông, bản đồ vệ tinh và bản đồ quy hoạch số hóa toàn diện sẽ được ứng dụng trên nền tảng đô thị thông minh.
Các khu đô thị mới sẽ phát triển mạnh về dịch vụ cao cấp, giáo dục quốc tế, thương mại – tài chính, kết hợp bảo tồn giá trị di tích và làng nghề. Gia Lâm hướng đến trở thành cửa ngõ phía Đông hiện đại, xanh, bền vững, giữ vai trò động lực phát triển của toàn vùng Thủ đô Hà Nội.
Xem thêm các bản đồ quy hoạch các quận/huyện Hà Nội:
