Tổng quan về huyện Ba Vì trước sáp nhập
Huyện Ba Vì là một trong những đơn vị hành chính có diện tích lớn nhất của Thủ đô Hà Nội trước khi tiến hành sáp nhập địa giới hành chính. Với tổng diện tích khoảng 428 km², Ba Vì nằm ở cực Tây của thành phố và nổi bật bởi hệ thống núi non, sông hồ phong phú cùng nền văn hóa đa dạng. Dân số của huyện tính đến thời điểm trước sáp nhập đạt trên 265.000 người, phân bố không đồng đều do đặc điểm địa hình bán sơn địa.
Đặc điểm địa lý, địa hình của huyện rất đặc biệt khi phía Tây và Bắc chủ yếu là vùng núi cao, trong đó đỉnh núi Ba Vì cao trên 1.200m, đóng vai trò như một biểu tượng tự nhiên. Phía Nam và Đông trải dài những vùng đồng bằng ven sông Đà, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp. Bên cạnh đó, Ba Vì còn có hệ sinh thái phong phú với nhiều khu bảo tồn tự nhiên và vườn quốc gia.
Ranh giới hành chính:
- Phía Bắc giáp huyện Thanh Thủy, tỉnh Phú Thọ
- Phía Nam giáp huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình
- Phía Đông giáp huyện Phúc Thọ và thị xã Sơn Tây
- Phía Tây giáp huyện Kỳ Sơn, tỉnh Hòa Bình
Đơn vị hành chính
Trước thời điểm sáp nhập, huyện Ba Vì gồm nhiều đơn vị hành chính cấp xã, thị trấn, mỗi địa phương đều mang đặc trưng riêng về văn hóa, kinh tế và đời sống cộng đồng. Các xã vùng núi có dân cư là đồng bào dân tộc Mường, Dao, còn vùng đồng bằng chủ yếu là người Kinh sinh sống, gắn bó với nông nghiệp và các làng nghề truyền thống. Việc phân bố các đơn vị hành chính dựa theo điều kiện tự nhiên và lịch sử phát triển lâu dài của địa phương.
Danh sách các đơn vị hành chính trước sáp nhập gồm: thị trấn Tây Đằng, xã Ba Trại, xã Ba Vì, xã Cẩm Lĩnh, xã Cổ Đô, xã Châu Sơn, xã Chu Minh, xã Đồng Thái, xã Đông Quang, xã Khánh Thượng, xã Minh Châu, xã Minh Quang, xã Phong Vân, xã Phú Châu, xã Phú Cường, xã Phú Đông, xã Phú Phương, xã Phú Sơn, xã Sơn Đà, xã Tản Hồng, xã Tản Lĩnh, xã Thái Hòa, xã Thuần Mỹ, xã Tiên Phong, xã Vạn Thắng, xã Vật Lại, xã Yên Bài.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Trước sáp nhập, huyện Ba Vì đã được chú trọng đầu tư hệ thống giao thông, điện, thủy lợi và các công trình công cộng nhằm phục vụ dân sinh và phát triển kinh tế địa phương. Các tuyến đường liên xã, tỉnh lộ 414, tỉnh lộ 411 đóng vai trò huyết mạch kết nối Ba Vì với Sơn Tây, Phúc Thọ và các huyện giáp ranh. Nhiều tuyến đường đã được nâng cấp, mở rộng, góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho việc vận chuyển nông sản và phát triển du lịch sinh thái.
Đặc biệt, việc hoàn thiện tuyến đường Hồ Chí Minh qua địa bàn không chỉ giúp kết nối thuận tiện với miền núi phía Tây mà còn mở ra cơ hội phát triển thương mại và dịch vụ. Hệ thống điện lưới quốc gia được phủ đến hầu hết các thôn xóm. Các công trình thủy lợi, hồ chứa nước như hồ Suối Hai, hồ Đồng Mô có vai trò quan trọng phục vụ sản xuất nông nghiệp và cung cấp nước sinh hoạt.
Hệ thống trường học, trạm y tế, trung tâm văn hóa cũng từng bước được nâng cấp đồng bộ, đảm bảo nhu cầu cơ bản của người dân. Nhờ sự đầu tư này, Ba Vì đã đạt được nhiều chỉ tiêu về hạ tầng nông thôn mới trước khi sáp nhập.
Kinh tế
Kinh tế huyện Ba Vì trước sáp nhập mang tính chất đa dạng với sự kết hợp giữa nông nghiệp, chăn nuôi, thương mại và du lịch sinh thái. Nông nghiệp giữ vai trò chủ đạo, nổi bật với các vùng chuyên canh lúa, cây ăn quả và đặc biệt là chăn nuôi bò sữa tập trung. Ba Vì là một trong những địa phương có sản lượng sữa bò lớn nhất miền Bắc, với thương hiệu sữa Ba Vì nổi tiếng cả nước. Bên cạnh đó, chăn nuôi gia cầm, lợn và thủy sản tại các hồ lớn như Suối Hai, Đồng Mô cũng đóng góp đáng kể cho thu nhập của người dân.
Trong lĩnh vực công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp, huyện có một số cơ sở chế biến nông sản, xưởng sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ và vật liệu xây dựng quy mô vừa và nhỏ. Các cụm công nghiệp nhỏ như Phú Châu, Vạn Thắng phát triển nhờ vị trí gần tuyến đường giao thông chính và nguồn nguyên liệu tại chỗ.
Thương mại và dịch vụ tại trung tâm huyện và các xã ven Quốc lộ, tỉnh lộ phát triển mạnh nhờ sự gia tăng dân số, nhu cầu tiêu dùng và các hoạt động du lịch. Hệ thống chợ đầu mối, cửa hàng cung ứng vật tư nông nghiệp, dịch vụ sửa chữa, buôn bán sôi động hơn trong giai đoạn 2010–2019. Đặc biệt, du lịch sinh thái và nghỉ dưỡng đã trở thành hướng đi bền vững với các điểm thu hút như Vườn Quốc gia Ba Vì, hồ Đồng Mô, hồ Suối Hai và hàng loạt khu nghỉ dưỡng, nhà vườn sinh thái.
Làng nghề truyền thống
Ba Vì là địa bàn giàu truyền thống nghề thủ công và làng nghề đặc sản. Trong đó, nổi bật nhất là làng nghề chế biến sữa bò ở xã Tản Lĩnh và Vân Hòa, được coi là cái nôi của sản phẩm sữa Ba Vì với hàng chục cơ sở lớn nhỏ sản xuất, đóng gói và phân phối sữa tươi, sữa chua.
Ngoài ra, xã Cổ Đô nổi tiếng với nghề làm tranh sơn mài truyền thống, sản phẩm từng xuất khẩu sang nhiều nước. Làng nghề đan lát mây tre ở xã Phú Sơn, nghề mộc ở Vật Lại, nghề làm miến dong ở Minh Quang cũng góp phần giải quyết việc làm, giữ gìn giá trị văn hóa bản địa.
Những làng nghề này không chỉ duy trì nét đặc sắc văn hóa dân gian mà còn đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn, xây dựng thương hiệu địa phương. Việc phát triển các làng nghề gắn với du lịch trải nghiệm đã và đang trở thành hướng đi bền vững để quảng bá sản phẩm thủ công, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân.
Di tích, danh lam thắng cảnh
Trước sáp nhập, huyện Ba Vì được biết đến là vùng đất có nhiều di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh nổi tiếng bậc nhất khu vực Tây Bắc Hà Nội. Trong đó, Vườn Quốc gia Ba Vì là điểm đến đặc biệt, hội tụ hệ động thực vật phong phú và khí hậu mát mẻ quanh năm, thu hút hàng trăm nghìn du khách mỗi năm.
Đền Thượng và Đền Trung trên đỉnh núi Ba Vì là nơi thờ Đức Thánh Tản Viên, gắn với truyền thuyết Sơn Tinh – Thủy Tinh, mang đậm dấu ấn tín ngưỡng dân gian. Khu di tích K9 – Đá Chông, nơi giữ gìn thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh từ năm 1969 đến 1975, hiện là điểm tham quan kết hợp giáo dục truyền thống.
Ngoài ra, hồ Suối Hai và hồ Đồng Mô là những thắng cảnh sinh thái có quy mô lớn, không chỉ phục vụ thủy lợi mà còn phát triển dịch vụ du lịch, thể thao, giải trí. Nhiều di tích đình chùa cổ như đình Tây Đằng, chùa Tản Viên cũng được xếp hạng di tích quốc gia, trở thành niềm tự hào văn hóa của người dân địa phương.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Trong giai đoạn này, huyện Ba Vì tiếp tục được xác định là vùng trọng điểm phát triển du lịch sinh thái, dịch vụ nghỉ dưỡng, nông nghiệp công nghệ cao và bảo tồn văn hóa dân tộc. Chính quyền địa phương và thành phố Hà Nội đã triển khai nhiều dự án có thật như Khu du lịch quốc tế cao cấp hồ Suối Hai, mở rộng các tuyến đường kết nối từ Đại lộ Thăng Long vào trung tâm huyện, dự án phát triển và bảo tồn Vườn Quốc gia Ba Vì kết hợp sinh thái – giáo dục – nghiên cứu khoa học.
Huyện đẩy mạnh xây dựng hạ tầng nông thôn mới, nâng cấp hệ thống giao thông liên xã, xây dựng các cụm công nghiệp nhỏ hỗ trợ sản xuất chế biến nông sản, sữa bò và hàng thủ công. Các dự án mở rộng khu đô thị sinh thái ven hồ Đồng Mô cũng từng bước triển khai nhằm thu hút đầu tư và tạo việc làm tại chỗ.
Tầm nhìn đến năm 2050
Đến năm 2050, Ba Vì hướng đến trở thành trung tâm du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng hàng đầu của Thủ đô Hà Nội và vùng Trung du miền núi phía Bắc, gắn phát triển kinh tế bền vững với bảo tồn di sản thiên nhiên. Quy hoạch tổng thể xác định rõ việc xây dựng hạ tầng đồng bộ, phát triển các tuyến đường cao tốc kết nối trực tiếp từ Đại lộ Thăng Long và Quốc lộ 32, hoàn thiện hệ thống dịch vụ du lịch chất lượng cao ven hồ Suối Hai và Đồng Mô.
Đồng thời, địa phương đặt mục tiêu hình thành các vùng chuyên canh nông nghiệp hữu cơ, phát triển chuỗi giá trị sản phẩm đặc sản gắn với chỉ dẫn địa lý, thương hiệu Ba Vì. Các dự án lớn đang được xúc tiến như Trung tâm nghỉ dưỡng hỗn hợp quốc tế tại Vườn Quốc gia Ba Vì, khu đô thị du lịch sinh thái hồ Suối Hai giai đoạn II và hạ tầng logistics phục vụ nông sản. Đây là những bước đi cụ thể nhằm đưa Ba Vì trở thành điểm đến hấp dẫn, hiện đại, giữ được bản sắc văn hóa – thiên nhiên độc đáo.
Xem thêm các bản đồ quy hoạch các quận/huyện Hà Nội:
