Tổng quan về huyện Mường Khương
Mường Khương là một huyện biên giới nằm ở phía Bắc của tỉnh Lào Cai, tọa lạc tại khoảng 22°46′ vĩ độ Bắc và 104°6′ kinh độ Đông. Huyện có vị trí chiến lược trong phát triển kinh tế – quốc phòng và là cửa ngõ quan trọng kết nối với Trung Quốc. Mường Khương cách thành phố Lào Cai khoảng 55 km theo tuyến Quốc lộ 4D.
Toàn huyện có diện tích tự nhiên 554 km², dân số tính đến ngày 1/4/2019 là 63.682 người. Trong đó, dân số đô thị là 9.680 người, dân số nông thôn chiếm phần lớn với 54.002 người. Mật độ dân số trung bình đạt khoảng 115 người/km².
Trung tâm hành chính huyện – thị trấn Mường Khương – nằm trên trục Quốc lộ 4D, chỉ cách biên giới khoảng 5 km, đóng vai trò là đầu mối điều hành và phát triển của toàn vùng.
Về vị trí địa lý và tiếp giáp hành chính:
- Phía Đông giáp với huyện Si Ma Cai và huyện Bắc Hà
- Phía Tây và Bắc tiếp giáp Trung Quốc, với đường biên giới dài 86,5 km, trong đó có 55 km là đường biên bộ
- Phía Nam giáp huyện Bảo Thắng
Địa hình huyện chủ yếu là vùng núi cao trung bình khoảng 950 m so với mực nước biển, có nơi cao đến gần 1.609 m, tạo nên cảnh quan hùng vĩ, khí hậu đặc trưng mát mẻ, thuận lợi cho phát triển cây trồng ôn đới, dược liệu và các hoạt động du lịch sinh thái, văn hóa vùng cao.
Đơn vị hành chính
Huyện Mường Khương gồm 1 thị trấn và 15 xã:
- Thị trấn: Mường Khương – diện tích 35,65 km², dân số 9.680 người năm 2019, mật độ ~272 người/km² .
- Xã: Bản Lầu, Bản Sen, Cao Sơn, Dìn Chin, La Pan Tẩn, Lùng Khấu Nhin, Lùng Vai, Nậm Chảy, Nấm Lư, Pha Long, Tả Gia Khâu, Tả Ngài Chồ, Tả Thàng, Thanh Bình, Tung Chung Phố.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
- Giao thông: Quốc lộ 4D (kết nối Sa Pa – Lào Cai) là tuyến vận tải chủ lực; đường biên giới có cửa khẩu Mường Khương – nối sang Kiều Đầu (Trung Quốc) .
- Địa hình – khí hậu: Địa bàn vùng núi cao, khí hậu ôn đới mát mẻ, mưa nhiều, sương mù phổ biến; thung lũng ruộng bậc thang đặc trưng ở các xã vùng cao như Tung Chung Phố, Thanh Bình, Nấm Lư .
- Đô thị & hạ tầng xã: Thị trấn phát triển theo mô hình biên giới – chợ cửa khẩu, trung tâm hành chính, dịch vụ cơ bản; hệ thống y tế, giáo dục được tập trung tại trung tâm huyện.
Kinh tế
Nông – lâm nghiệp là ngành chủ lực, nổi bật với các sản phẩm đặc sản như gạo Séng Cù, mận và lê ôn đới, thảo quả, chè, đậu tương, cây thuốc quý. Chăn nuôi lợn đen, gia súc nhỏ cùng nuôi cá suối cũng mang lại nguồn thu ổn định cho người dân vùng cao.
Tiểu thủ công nghiệp và làng nghề được duy trì qua các nghề truyền thống như dệt thổ cẩm dân tộc, chế biến thảo quả, chè và các nông sản đặc hữu. Một số sản phẩm tiêu biểu như rượu ngô truyền thống đang được khuyến khích phát triển theo hướng hàng hóa.
Dịch vụ – thương mại – biên mậu phát triển mạnh nhờ hệ thống chợ trung tâm và cửa khẩu quốc tế Mường Khương, tạo điều kiện thuận lợi cho giao thương hàng hóa qua biên giới Việt – Trung. Mô hình du lịch cộng đồng, homestay tại các xã như Lùng Vai, Pha Long, Dìn Chin... đang từng bước hình thành và mở rộng, đóng góp tích cực vào chuyển dịch cơ cấu kinh tế địa phương.
Làng nghề truyền thống
Mường Khương là vùng đất giàu truyền thống văn hóa, nơi nhiều làng nghề thủ công được gìn giữ và phát triển qua nhiều thế hệ, phản ánh rõ nét đời sống và bản sắc của cộng đồng các dân tộc nơi đây.
- May thêu thổ cẩm – Thôn Lao Ma Chải, xã Pha Long
- Mây tre đan dân tộc Nùng – Thôn Na Đẩy, thị trấn Mường Khương
- Nấu rượu Cao Sơn – Thôn Ngải Phóng Chồ, xã Cao Sơn
- Nấu rượu Dì Thàng – Thôn Tả Chu Phùng, xã Tung Chung Phố
- Nấu rượu Sa Pả – Thôn Sa Pả 9, thị trấn Mường Khương
Di tích – Lễ hội
Huyện Mường Khương sở hữu kho tàng văn hóa đặc sắc với 7 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, phản ánh đời sống tinh thần phong phú của cộng đồng các dân tộc thiểu số nơi đây. Tiêu biểu như: Trống nghi lễ của người Mông, lễ cúng rừng của dân tộc Thu Lao, nghệ thuật tranh cắt giấy của người Nùng, lễ hội Gầu Tào xã Pha Long hay lễ tạ ơn trâu (Sử giề pà) của người Bố Y.
Không chỉ giàu bản sắc văn hóa, Mường Khương còn được thiên nhiên ưu đãi với nhiều danh lam kỳ thú như động Hàm Rồng (xã Tung Chung Phố) – quần thể hang động liên hoàn dài gần 750m; hang Lũng Pâu – nơi phát hiện trống đồng Pha Long có niên đại 4.000 năm; hang Nắm Oọc (xã Nấm Lư) với các khối nhũ đá và nét văn hóa người Nùng; hang Sừ Ma Tủng (Tả Ngải Chồ) – gắn với lịch sử kháng chiến chống Pháp; cùng khu hang động Cao Sơn – từng là căn cứ chiến lược và huyền thoại chống giặc ngoại xâm. Những giá trị này vừa mang ý nghĩa lịch sử, vừa là tiềm năng lớn cho phát triển du lịch sinh thái, văn hóa ở Mường Khương.
Định hướng phát triển đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050
Mục tiêu đến năm 2030
- Thu nhập bình quân đầu người tăng ít nhất 1,5 lần.
- Tỷ lệ lao động phi nông nghiệp đạt ≥55%.
- ≥70% xã đạt chuẩn nông thôn mới.
- Thị trấn Mường Khương trở thành đô thị loại V, xanh – văn minh.
- Khách du lịch đạt 120.000–150.000 lượt/năm, tạo động lực cho dịch vụ – văn hóa – sinh thái địa phương.
>>>Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch huyện Mường Khương
Tầm nhìn đến năm 2050
- Trung tâm sinh thái văn hóa vùng biên giới: thị trấn Mường Khương hiện đại, thông minh, xanh và kết nối quốc tế – nội địa.
- Kinh tế đa ngành, bền vững: kết hợp du lịch, thương mại biên mậu, nông sản sạch và thủ công mỹ nghệ truyền thống.
- Bảo tồn thiên nhiên & văn hóa: hệ sinh thái ruộng bậc thang, lễ hội truyền thống, bản sắc dân tộc được gìn giữ và phát huy.
- Ứng phó biến đổi khí hậu: phương án quản lý rừng, đất, nước, giảm thiểu rủi ro thiên tai.
- Cộng đồng chất lượng cao: hệ thống y tế – giáo dục hiện đại, cán bộ bản địa tri thức, văn minh và sáng tạo.
Huyện Mường Khương – với diện tích 554 km², dân số gần 64.000 người – là một vùng đất biên giới giàu bản sắc văn hóa, cảnh quan thiên nhiên và tiềm năng phát triển. Trước khi sáp nhập, huyện đã xác định mục tiêu dài hạn đến năm 2030 và tầm nhìn đến 2050 nhằm phát triển đô thị sinh thái, du lịch cộng đồng, nông nghiệp sạch và giao thương quốc tế, đồng thời bảo tồn văn hóa và thiên nhiên đặc sắc của vùng đất biên giới.
