Tổng quan về huyện Ba Chẽ trước sáp nhập
Huyện Ba Chẽ nằm ở phía Bắc tỉnh Quảng Ninh, là địa phương có diện tích tự nhiên lớn nhưng dân số thấp nhất tỉnh. Đây là vùng đất giàu tài nguyên rừng và khoáng sản, đồng thời giữ vai trò quan trọng về quốc phòng – an ninh, bảo vệ rừng đầu nguồn và đa dạng sinh học.
Diện tích tự nhiên huyện Ba Chẽ khoảng 577 km², dân số hơn 23.000 người, phần lớn là đồng bào dân tộc Dao, Tày, Sán Chỉ, Kinh cùng sinh sống. Địa hình chủ yếu là núi cao, rừng tự nhiên, độ che phủ rừng đạt hơn 80%, cao nhất tỉnh Quảng Ninh. Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, có mùa đông lạnh, thuận lợi phát triển lâm nghiệp, dược liệu và du lịch sinh thái.
Ranh giới hành chính huyện Ba Chẽ trước sáp nhập:
- Phía Bắc giáp huyện Đình Lập (Lạng Sơn)
- Phía Nam giáp huyện Hoành Bồ và thành phố Hạ Long
- Phía Đông giáp huyện Tiên Yên
- Phía Tây giáp thành phố Uông Bí và huyện Sơn Động (Bắc Giang)
Ba Chẽ được xác định là khu vực trọng điểm bảo vệ rừng đầu nguồn và phát triển kinh tế lâm nghiệp bền vững của tỉnh Quảng Ninh.
Đơn vị hành chính
Huyện Ba Chẽ được chia thành nhiều xã và thị trấn, phần lớn dân cư phân bố rải rác dọc các thung lũng và triền núi. Mỗi xã có nét đặc trưng riêng về sinh hoạt cộng đồng, phong tục tập quán và sản xuất nông lâm nghiệp.
Các đơn vị hành chính của huyện Ba Chẽ trước sáp nhập gồm: Thị trấn Ba Chẽ, Xã Đồn Đạc, Xã Nam Sơn, Xã Đạp Thanh, Xã Minh Cầm, Xã Lương Mông, Xã Thanh Sơn, Xã Thanh Lâm, Xã Cầm Hải
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Cơ sở hạ tầng huyện Ba Chẽ trước sáp nhập còn nhiều hạn chế do địa hình phức tạp, dân cư phân tán, nhưng đã có nhiều cải thiện nhờ đầu tư từ các chương trình mục tiêu quốc gia và nguồn lực tỉnh Quảng Ninh.
Quốc lộ 279 chạy xuyên huyện, nối Ba Chẽ với Tiên Yên, Uông Bí và thành phố Hạ Long, là trục giao thông huyết mạch phục vụ vận chuyển nông sản, gỗ rừng trồng và hàng hóa thiết yếu. Nhiều tuyến đường liên xã, liên thôn như tuyến Nam Sơn – Đạp Thanh, Đồn Đạc – Lương Mông được bê tông hóa, góp phần cải thiện đi lại và giao thương.
Hệ thống điện lưới quốc gia phủ gần 100% thôn bản, nước sinh hoạt từng bước được đầu tư công trình cấp nước tập trung, nhất là tại thị trấn Ba Chẽ và các xã đông dân. Các công trình hạ tầng xã hội như trạm y tế, trường học, nhà văn hóa được củng cố, nâng cao chất lượng phục vụ dân cư vùng sâu, vùng xa.
Kinh tế
Kinh tế huyện Ba Chẽ trước sáp nhập chủ yếu dựa vào lâm nghiệp, nông nghiệp và chăn nuôi quy mô hộ gia đình. Trong đó, lâm nghiệp là ngành mũi nhọn, với diện tích rừng sản xuất lớn, tập trung ở các xã Đồn Đạc, Đạp Thanh, Lương Mông. Hàng năm, sản lượng gỗ rừng trồng, keo, quế, hồi xuất bán cho các nhà máy chế biến gỗ tại Quảng Ninh và Bắc Giang, tạo thu nhập ổn định cho nhiều hộ dân.
Nông nghiệp phát triển theo hướng sản xuất lúa nước tại các thung lũng hẹp, kết hợp trồng cây dược liệu dưới tán rừng, nuôi ong lấy mật và chăn nuôi gia súc thả rừng. Những sản phẩm đặc sản như mật ong Ba Chẽ, gà đồi Ba Chẽ, chè hoa vàng, quế rừng được thương mại hóa, ngày càng khẳng định thương hiệu địa phương.
Dịch vụ thương mại còn hạn chế, chủ yếu là các cửa hàng nhỏ, chợ phiên và kinh doanh vận tải hàng hóa. Du lịch sinh thái, trải nghiệm văn hóa các dân tộc bước đầu được khai thác, nhưng quy mô nhỏ và chưa có hạ tầng dịch vụ đồng bộ.
Làng nghề truyền thống
Ba Chẽ trước sáp nhập tuy không phải địa phương có nhiều làng nghề quy mô lớn như các vùng đồng bằng, nhưng nơi đây vẫn lưu giữ nhiều nghề truyền thống đặc trưng của đồng bào dân tộc, gắn liền với sinh hoạt và văn hóa lâu đời.
Tiêu biểu nhất là nghề chế biến quế và dược liệu rừng tại các xã Đồn Đạc, Đạp Thanh, Lương Mông. Nhiều hộ gia đình đã gìn giữ phương pháp sơ chế, phơi sấy quế, hồi, nấm lim xanh, chè hoa vàng thủ công. Sản phẩm quế Ba Chẽ nổi tiếng thơm, vỏ dày, được tiêu thụ tại các tỉnh miền Bắc và xuất khẩu.
Nghề đan lát thủ công (làm giỏ, nong, nia) của đồng bào Tày tại đây vẫn được duy trì qua nhiều thế hệ. Những sản phẩm này chủ yếu phục vụ nhu cầu sinh hoạt, một phần bán ra thị trường địa phương, đặc biệt trong các phiên chợ vùng cao.
Ngoài ra, các nghề rèn nông cụ quy mô nhỏ, làm hương từ nguyên liệu quế và hồi, nghề chưng cất tinh dầu quế, nghề nuôi ong lấy mật tại Minh Cầm, Lương Mông… vẫn tồn tại rải rác. Tuy chưa phát triển thành quy mô lớn, các nghề truyền thống này đóng vai trò giữ gìn bản sắc dân tộc và cải thiện sinh kế cho người dân.
Trong những năm gần đây, Ba Chẽ đã chú trọng phát triển sản phẩm OCOP (mỗi xã một sản phẩm) như: mật ong Ba Chẽ, tinh dầu quế, chè hoa vàng, gà đồi, góp phần nâng cao giá trị sản phẩm nông – lâm nghiệp và lan tỏa thương hiệu địa phương.
Di tích, danh lam thắng cảnh
Ba Chẽ là địa phương có cảnh quan thiên nhiên hoang sơ, hệ sinh thái rừng nguyên sinh phong phú, được đánh giá rất tiềm năng để phát triển du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng và nghiên cứu khoa học. Nổi bật với diện tích gần 15.000 ha, gồm rừng nguyên sinh, rừng kín thường xanh, hệ động thực vật quý hiếm như lim xanh, nghiến, sến mật, cùng nhiều loài động vật hoang dã. Khu vực này được ví như “lá phổi xanh” của tỉnh Quảng Ninh.
Hồ Khe Lụa, hồ nhân tạo nằm giữa thung lũng Đạp Thanh – Minh Cầm, với diện tích mặt nước hàng trăm ha, phong cảnh hữu tình, nước trong xanh quanh năm, rất phù hợp phát triển du lịch dã ngoại, cắm trại, trải nghiệm chèo thuyền. Ba Chẽ còn có các điểm đến tâm linh – lịch sử như Đền Đức Ông (Đền Trình), Đền Thác Bạc, các bản làng truyền thống người Dao Thanh Y, Sán Chỉ với kiến trúc nhà sàn, lễ hội cấp sắc, lễ hội nhảy lửa độc đáo. Các lễ hội này là di sản văn hóa đặc sắc, thu hút sự quan tâm của nhiều du khách và các nhà nghiên cứu.
Mặc dù tiềm năng du lịch rất lớn, song do địa hình phức tạp và hạ tầng còn hạn chế, Ba Chẽ vẫn đang trong giai đoạn từng bước quy hoạch, thu hút đầu tư để hình thành các sản phẩm du lịch đặc trưng.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Huyện Ba Chẽ xác định phát triển bền vững dựa trên ba trụ cột: lâm nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp sạch – hữu cơ và du lịch sinh thái – cộng đồng gắn với bảo vệ rừng. Trong giai đoạn đến năm 2030, huyện tập trung hoàn thiện hạ tầng giao thông trục Quốc lộ 279, các tuyến đường liên xã Đồn Đạc – Đạp Thanh, Nam Sơn – Thanh Lâm, nhằm rút ngắn khoảng cách vận chuyển hàng hóa và giao thương.
Huyện ưu tiên phát triển vùng nguyên liệu rừng trồng gỗ lớn, quế, hồi, cây dược liệu, kết hợp xây dựng nhà máy chế biến sâu để gia tăng giá trị. Các dự án bảo tồn rừng tự nhiên, bảo vệ đa dạng sinh học và phòng cháy chữa cháy rừng được triển khai quyết liệt.
Trong nông nghiệp, Ba Chẽ khuyến khích phát triển mô hình trồng chè hoa vàng, nuôi ong rừng, trồng cây dược liệu dưới tán rừng, xây dựng thương hiệu sản phẩm OCOP, kết hợp thương mại điện tử để mở rộng thị trường. Du lịch sinh thái tại hồ Khe Lụa, khu bảo tồn thiên nhiên, làng bản văn hóa các dân tộc thiểu số được quy hoạch trở thành ngành kinh tế mới.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch Huyện Ba Chẽ
Tầm nhìn đến năm 2050
Đến năm 2050, Ba Chẽ phấn đấu trở thành huyện nông – lâm nghiệp sinh thái, trung tâm bảo tồn rừng tự nhiên và phát triển du lịch sinh thái lớn của tỉnh Quảng Ninh, đồng thời giữ vững vai trò bảo vệ vùng đầu nguồn, duy trì cân bằng sinh thái.
Huyện định hướng xây dựng hạ tầng giao thông hiện đại, kết nối thuận tiện với Tiên Yên, Uông Bí, Hạ Long, phát triển các điểm du lịch sinh thái hồ Khe Lụa – Khu bảo tồn thiên nhiên Ba Chẽ – làng văn hóa cộng đồng. Công nghiệp chế biến sâu gỗ rừng trồng, tinh dầu dược liệu, sản phẩm OCOP hữu cơ sẽ là trụ cột kinh tế bền vững. Mọi định hướng phát triển đặt trong nguyên tắc bảo vệ tài nguyên rừng, bảo tồn văn hóa dân tộc và thích ứng biến đổi khí hậu, nâng cao chất lượng đời sống đồng bào vùng cao.
