Tổng quan về thị xã Quảng Trị trước sáp nhập
Thị xã Quảng Trị nằm ở trung lưu sông Thạch Hãn, là một trong hai đô thị lõi của tỉnh (bên cạnh thành phố Đông Hà). Thị xã Quảng Trị có tổng diện tích đất tự nhiên hơn 74 km² và dân số khoảng 23.356 người (2019), trong đó thành thị có 19.390 người ( 83%), nông thôn có 3.966 người ( 17%). Mật độ dân số đạt khoảng 315 người/km².
Ranh giới tiếp giáp của thị xã trước sáp nhập:
- Phía Đông và phía Nam giáp huyện Hải Lăng.
- Phía Tây giáp huyện Đakrông.
- Phía Bắc giáp huyện Triệu Phong.
Về liên kết quốc gia - vùng, Quảng Trị nằm trên trục quốc lộ 1A và tuyến đường sắt Thống Nhất; ga Quảng Trị (lý trình Km 633+900) đặt tại phường 1, là ga kế sau ga Đông Hà và trước ga Diên Sanh theo hướng Bắc - Nam. Đây là đầu mối vận tải hành khách/hàng hóa quan trọng, gia tăng tính kết nối của đô thị với các trung tâm trong vùng Bắc Trung Bộ và cả nước.
Không gian đô thị Quảng Trị trải dọc hai bờ sông Thạch Hãn. Dòng sông vừa là trục cảnh quan - văn hóa, vừa là hành lang sinh thái - thoát lũ. Bến sông Thạch Hãn (bờ Nam) là di tích lịch sử gắn giao thông thủy truyền thống và hiện là điểm đến tưởng niệm (bến thả hoa đăng), tạo nên bản sắc đô thị hiếm có của một “thành phố - ký ức” giữa miền Trung.
Đơn vị hành chính
Trước sáp nhập, thị xã Quảng Trị có 5 đơn vị hành chính cấp phường xã bao gồm 4 phường, 1 xã. Cụ thể gồm: Phường 1, Phường 2, Phường 3, Phường An Đôn, Xã Hải Lệ.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Hạ tầng giao thông có quốc lộ 1A đi qua thị xã, tạo trục Bắc - Nam; đường sắt Thống Nhất có ga Quảng Trị, đây là lợi thế then chốt về kết nối, đặc biệt cho logistics đô thị quy mô nhỏ và vận chuyển hành khách. Cầu Thành Cổ kết nối hai bờ Thạch Hãn, không chỉ là hạ tầng giao thông mà còn là biểu tượng không gian tưởng niệm, gắn chuỗi điểm di tích.
Trên địa bàn xã Hải Lệ, cụm công nghiệp Hải Lệ được thành lập năm 2012, quy mô 48,9 ha. Đến 6 tháng đầu năm 2024, tổng vốn đầu tư hạ tầng cụm công nghiệp đạt khoảng 39,5 tỷ đồng; địa phương thu hút doanh nghiệp sản xuất, tạo cực công nghiệp quy mô vừa trong cơ cấu kinh tế thị xã.
Thành cổ Quảng Trị, công viên - quảng trường tưởng niệm, bến thả hoa Thạch Hãn… là các thiết chế công cộng quan trọng đóng vai trò trung tâm cho không gian văn hóa đô thị. Quy hoạch bảo tồn - phát huy giá trị Di tích quốc gia đặc biệt Thành cổ đang được lập, gắn với định hướng tỉnh theo Quy hoạch 2021 - 2030, tầm nhìn 2050.
Kinh tế
Thị xã Quảng Trị là trung tâm hành chính - chính trị cũ của tỉnh, nằm trên quốc lộ 1A, đường sắt Bắc - Nam và gần sông Thạch Hãn, có lợi thế kết nối giao thương. Đây là đô thị cửa ngõ phía Bắc của tỉnh, có ga Quảng Trị tại phường 1, thuận lợi cho logistics và vận tải hàng hóa.
Theo báo cáo của Cục Thống kê Quảng Trị, năm 2023 GRDP toàn tỉnh tăng 6,68%, trong đó khu vực dịch vụ chiếm 45,08% GRDP, phản ánh vai trò quan trọng của các đô thị như thị xã Quảng Trị trong thương mại - dịch vụ. GRDP bình quân đầu người đạt ~71 triệu đồng/người/năm.
- Công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp: Thị xã có cụm công nghiệp Hải Lệ, diện tích quy hoạch 48,9 ha, trong đó giai đoạn 1 là 20,5 ha đã lấp đầy 87%. Các ngành nghề chính như chế biến nông sản, gỗ, may mặc, vật liệu xây dựng. Nhiều doanh nghiệp trong cụm công nghiệp Hải Lệ hoạt động hiệu quả, tạo hàng trăm việc làm ổn định và đóng góp vào ngân sách địa phương.
- Thương mại - dịch vụ: Thị xã có lợi thế về dịch vụ du lịch lịch sử - tâm linh, đặc biệt gắn với Thành cổ Quảng Trị, sông Thạch Hãn. Các lễ hội và sự kiện tri ân thu hút hàng chục nghìn lượt du khách/năm, góp phần phát triển dịch vụ lưu trú, ăn uống, vận tải và thương mại.
Nhìn chung, thị xã Quảng Trị phát triển kinh tế đa ngành, trong đó dịch vụ - du lịch gắn với di tích lịch sử là trọng tâm, công nghiệp nhỏ và cụm công nghiệp Hải Lệ là động lực mới.
Di tích
Thành cổ Quảng Trị là Di tích quốc gia đặc biệt gắn Chiến dịch 81 ngày đêm (1972), biểu tượng hy sinh - hòa bình của cả nước; hiện địa phương và Bộ ngành đang triển khai công tác quy hoạch bảo tồn - phát huy giá trị di tích. Tại đây, hoạt động tưởng niệm - giáo dục truyền thống diễn ra thường xuyên, thu hút dòng khách du lịch về nguồn.
Bến sông Thạch Hãn - bến thả hoa đăng là không gian lễ hội, tưởng niệm diễn ra vào nhiều dịp trong năm (đặc biệt ngày 27/7), trở thành điểm nhấn du lịch tâm linh - lịch sử độc đáo.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
- Không gian đô thị - đất đai: Hoàn thiện điều chỉnh Quy hoạch chung thị xã (quy mô khoảng 7.282 ha theo quyết định điều chỉnh năm 2025), tổ chức không gian “đô thị ký ức - văn hóa - sông nước” quanh trục sông Thạch Hãn; phát triển các khu đô thị - thương mại dịch vụ mới ở Hải Lệ và ven các trục kết nối quốc lộ 1A - ga Quảng Trị; kiểm soát không gian bờ sông, hành lang thoát lũ, công viên - quảng trường tưởng niệm.
- Hạ tầng kinh tế - công nghiệp: Nâng cấp, hoàn thiện hạ tầng cụm công nghiệp Hải Lệ (giao thông đối ngoại, cấp điện, nước, xử lý nước thải tập trung), mở rộng thu hút ngành nghề sạch (bao bì, cơ khí nhẹ, chế biến nông, lâm sản, vật liệu), kết nối chuỗi với khu công nghiệp Quảng Trị/VSIP Quảng Trị ở Hải Lăng.
- Dịch vụ - du lịch: Xây dựng sản phẩm du lịch “ký ức - hòa bình” cụm Thành cổ - bến thả hoa Thạch Hãn - tuyến không gian tưởng niệm; kết nối Cửa Việt - Cửa Tùng và làng nghề truyền thống trong vùng phụ cận để kéo dài thời gian lưu trú, gia tăng chi tiêu du lịch.
- Giao thông - logistics đô thị: Khai thác vai trò ga Quảng Trị cho vận tải hành khách du lịch, kết nối tàu - xe buýt - xe đạp công cộng; tổ chức bãi đỗ tập trung quanh khu di tích, phát triển tuyến đi bộ - xe đạp ven sông; tăng cường kết nối quốc lộ 1A và các trục đối ngoại.
- Số hóa - quản trị đô thị: Ứng dụng nền tảng số trong quản lý du lịch (vé điện tử, điều phối dòng khách lễ hội), quản lý di tích - công viên; xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai - quy hoạch đô thị đồng bộ với hệ thống tỉnh.
- Văn hóa - xã hội - môi trường: Lập và thực hiện quy hoạch bảo tồn Di tích quốc gia đặc biệt Thành cổ Quảng Trị, định hình bộ quy tắc thiết kế cho không gian tưởng niệm - cảnh quan sông Thạch Hãn; tăng cường hạ tầng cây xanh - mặt nước, hồ điều hòa và hành lang thoát lũ.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch thị xã Quảng Trị
Tầm nhìn đến năm 2050
- Đô thị ký ức - hòa bình - xanh: Quảng Trị trở thành trung tâm du lịch ký ức - hòa bình của quốc gia, với hệ thống di tích - bảo tàng - công viên chuyên đề đạt chuẩn khu vực; không gian sông Thạch Hãn là trục văn hóa - sinh thái, kết nối chuỗi đô thị ven biển - cửa sông (Cửa Việt), đồng bộ hạ tầng đô thị thông minh.
- Trung tâm dịch vụ hỗ trợ công nghiệp - logistics: Nhờ kết nối khu công nghiệp Quảng Trị/VSIP Quảng Trị và trục quốc lộ 1A - đường sắt, thị xã đóng vai trò điểm dịch vụ hậu cần - thương mại, cung ứng nhân lực dịch vụ - kỹ thuật cho cực công nghiệp phía nam tỉnh.
- Đô thị thích ứng khí hậu: Hoàn chỉnh hệ thống thoát lũ - chống ngập theo lưu vực Thạch Hãn; gia tăng tỷ lệ không gian xanh công cộng; hạ tầng nước - rác - năng lượng sạch đạt chuẩn đô thị trung bình - khá của vùng Bắc Trung Bộ, bám các mục tiêu bền vững trong Quy hoạch tỉnh.
