Tổng quan về thành phố Thủy Nguyên trước sáp nhập
Thành phố Thủy Nguyên, trước khi thực hiện việc sáp nhập vào địa giới hành chính mới của Hải Phòng, là một trong những đơn vị cấp huyện có diện tích và dân số thuộc hàng lớn nhất toàn thành phố. Được thành lập chính thức vào ngày 01/01/2025, Thủy Nguyên có diện tích 269,10 km² và dân số 382.103 người. Đây là địa phương giáp ranh với trung tâm thành phố Hải Phòng, có vị trí địa lý quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội cũng như định hướng mở rộng đô thị của thành phố Cảng.
Địa hình của Thủy Nguyên chủ yếu là đồng bằng ven biển xen lẫn đồi núi thấp, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển công nghiệp, nông nghiệp và các ngành nghề truyền thống. Hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt vừa hỗ trợ giao thông thủy nội địa, vừa đóng vai trò trong phát triển thủy sản và bảo vệ môi trường sinh thái.
Ranh giới hành chính:
- Phía Đông giáp quận Hồng Bàng và huyện An Dương
- Phía Tây giáp tỉnh Quảng Ninh
- Phía Nam giáp quận Ngô Quyền và sông Cấm
- Phía Bắc giáp huyện Đông Triều (Quảng Ninh)
Đơn vị hành chính
Trước thời điểm sáp nhập, thành phố Thủy Nguyên được chia thành 21 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm 17 phường và 4 xã. Đây là kết quả của quá trình đô thị hóa mạnh mẽ, trong đó nhiều xã nông thôn đã được nâng cấp thành phường nhằm phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế và quản lý hành chính đô thị.
Các đơn vị hành chính cụ thể gồm: Phường An Lư, Phường Dương Quan, Phường Hoa Động, Phường Hòa Bình, Phường Hoàng Lâm, Phường Lập Lễ, Phường Lê Hồng Phong, Phường Lưu Kiếm, Phường Minh Đức, Phường Nam Triệu Giang, Phường Phạm Ngũ Lão, Phường Quảng Thanh, Phường Tam Hưng, Phường Thiên Hương, Phường Thủy Đường, Phường Thủy Hà, Phường Trần Hưng Đạo, Xã Bạch Đằng, Xã Liên Xuân, Xã Ninh Sơn, Xã Quang Trung.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Cơ sở hạ tầng của Thủy Nguyên trước khi sáp nhập được đánh giá là một trong những hệ thống phát triển nhất trong các đơn vị cấp huyện của Hải Phòng. Với định hướng trở thành đô thị trung tâm vệ tinh phía Bắc của thành phố, Thủy Nguyên đã được đầu tư bài bản về giao thông, điện - nước, giáo dục, y tế và hạ tầng kỹ thuật.
Về giao thông, hệ thống đường bộ đã được nâng cấp rõ rệt với các trục đường huyết mạch như đường 25 tháng 10, Bạch Đằng, Tam Hưng, Trần Hưng Đạo,... Hệ thống cầu qua sông như cầu Hoàng Văn Thụ nối trung tâm Hải Phòng với Thủy Nguyên tạo điều kiện thuận lợi cho giao thương, giảm áp lực cho các tuyến cầu cũ như cầu Bính. Ngoài ra, nhiều tuyến đường nội thị và liên xã được mở rộng, rải nhựa và lắp đèn chiếu sáng, góp phần hiện đại hóa diện mạo đô thị.
Về hạ tầng công nghiệp, Khu công nghiệp VSIP Hải Phòng tọa lạc tại Thủy Nguyên đã thu hút hàng chục doanh nghiệp lớn trong và ngoài nước, tạo đòn bẩy kinh tế và việc làm cho người dân địa phương. Đi cùng với đó là các khu dân cư, khu đô thị mới mọc lên như Vinhomes Thủy Nguyên, các cụm dân cư dịch vụ,... góp phần hình thành bộ mặt đô thị hiện đại, đồng bộ.
Kinh tế
Kinh tế của thành phố Thủy Nguyên trước sáp nhập phát triển đa dạng và năng động, hội tụ đầy đủ các lĩnh vực: công nghiệp, nông nghiệp, thủy sản, dịch vụ và đặc biệt là tiểu thủ công nghiệp với hàng loạt làng nghề truyền thống có giá trị. Sự xuất hiện của các khu công nghiệp lớn, nổi bật là Khu công nghiệp VSIP Hải Phòng, đã đóng vai trò trung tâm trong việc thu hút đầu tư trong và ngoài nước, tạo nguồn thu ngân sách ổn định và việc làm cho hàng chục nghìn lao động.
Hoạt động thương mại, dịch vụ phát triển nhanh tại các phường trung tâm như An Lư, Hoa Động, Thủy Đường,... với hàng loạt chợ đầu mối, cửa hàng, siêu thị và khu đô thị dịch vụ mới mọc lên. Đặc biệt, sự hiện diện của Vinhomes Thủy Nguyên đã góp phần thay đổi diện mạo đô thị và nâng cao tiêu chuẩn sống, đồng thời thúc đẩy thị trường bất động sản khu vực.
Thủy Nguyên còn có thế mạnh về nông nghiệp và thủy sản với các sản phẩm đặc sản như bưởi Lâm Động, dưa chuột Kỳ Sơn, cau Cao Nhân, cùng với hoạt động nuôi trồng thủy sản ở các xã ven sông, góp phần ổn định đời sống người dân. Nhờ vào sự phát triển cân bằng giữa các ngành, thành phố này từng được mệnh danh là đơn vị cấp huyện giàu nhất Hải Phòng.
Làng nghề truyền thống
Trước khi trở thành thành phố, Thủy Nguyên nổi bật với hệ thống làng nghề truyền thống phong phú, hình thành từ hàng trăm năm qua và gắn liền với đời sống của người dân địa phương. Đây không chỉ là yếu tố kinh tế mà còn mang đậm bản sắc văn hóa, là niềm tự hào của cư dân nơi đây.
Một số làng nghề nổi tiếng có thể kể đến như: Làng đúc kim loại Mỹ Đồng (phường Lê Hồng Phong), nơi chuyên sản xuất các sản phẩm đúc gia công quy mô vừa và nhỏ; làng mây tre đan Chính Mỹ (xã Quang Trung) với những sản phẩm thủ công tinh xảo xuất khẩu ra thị trường quốc tế; Làng bánh chưng Thủy Đường (phường Thủy Đường) nổi tiếng mỗi dịp lễ Tết.
Ngoài ra còn có nghề đóng tàu gỗ ở Lập Lễ (nay thuộc phường Nam Triệu Giang), làm gốm ở Dưỡng Động (xã Bạch Đằng), sản xuất hương Kiền Bái (phường Lê Hồng Phong), nấu rượu và làm bún ở Trịnh Xá (phường Thiên Hương), khai thác và chế biến đá xây dựng ở xã Ninh Sơn và Pháp Cổ (xã Liên Xuân),... Đây là những ngành nghề không chỉ giữ gìn truyền thống mà còn góp phần phát triển kinh tế địa phương.
Di tích, danh lam thắng cảnh
Trước thời điểm sáp nhập, thành phố Thủy Nguyên là vùng đất giàu truyền thống văn hóa, với hệ thống di tích lịch sử cấp thành phố khá phong phú, phản ánh đời sống tín ngưỡng, lịch sử và tinh thần của cư dân địa phương. Tuy nhiên, khu vực này không có nhiều danh lam thắng cảnh tự nhiên nổi bật tầm cỡ quốc gia, mà thay vào đó là các di tích lịch sử - văn hóa có giá trị tiêu biểu trong vùng.
Một số di tích tiêu biểu có thể kể đến như: Đình Trà Sơn, một trong những ngôi đình cổ có kiến trúc truyền thống đặc sắc, được xếp hạng di tích lịch sử cấp thành phố; Đền Hàn Bến (Đình Nghè) – nơi thờ thành hoàng làng, gắn với tín ngưỡng lâu đời; Chùa Liên Hoa – ngôi chùa mang kiến trúc Phật giáo cổ, là nơi sinh hoạt tôn giáo của đông đảo Phật tử. Ngoài ra còn có Chùa Dương Xuân, Đình - Chùa làng Giá, Đình Pháp Cổ,... là các điểm đến thường xuyên được người dân địa phương ghé thăm trong các dịp lễ hội.
Tuy nhiên, cần thẳng thắn nhìn nhận rằng Thủy Nguyên không có nhiều danh thắng thiên nhiên nổi bật như các huyện miền núi hoặc ven biển. Thay vào đó, giá trị cốt lõi nằm ở chiều sâu văn hóa – lịch sử, là cái nôi của nhiều phong tục, tín ngưỡng, truyền thống đặc sắc cần được bảo tồn và phát huy.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Giai đoạn đến năm 2030, thành phố Thủy Nguyên đặt mục tiêu trở thành trung tâm phát triển mới, là đô thị loại I trực thuộc Hải Phòng, có vai trò là động lực tăng trưởng kinh tế – xã hội ở phía Bắc thành phố. Theo định hướng quy hoạch đô thị Hải Phòng, Thủy Nguyên sẽ là khu trung tâm hành chính – chính trị mới thay thế trung tâm cũ tại Hồng Bàng.
Để thực hiện mục tiêu này, một loạt dự án đã và đang được triển khai tại địa phương. Nổi bật trong số đó là Dự án Trung tâm hành chính – chính trị thành phố Hải Phòng tại Bắc sông Cấm, với quy mô hiện đại, đồng bộ; Cầu Nguyễn Trãi – cây cầu lớn thứ ba bắc qua sông Cấm, kết nối Thủy Nguyên với nội đô; Khu đô thị VSIP Hải Phòng với hàng chục ngàn lao động đang hoạt động; Khu đô thị Bắc Sông Cấm, Khu đô thị Vinhomes Thủy Nguyên, trục đường ven sông Cấm là các điểm nhấn quan trọng đang dần hình thành diện mạo đô thị hiện đại và bền vững.
Ngoài ra, thành phố cũng tập trung phát triển giáo dục – y tế – giao thông công cộng, ưu tiên xây dựng hệ thống trường học chất lượng cao, bệnh viện đa khoa, công viên cây xanh và các tiện ích phục vụ người dân theo chuẩn đô thị xanh – thông minh.
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn đến năm 2050, Thủy Nguyên sẽ trở thành trung tâm đô thị hiện đại mang tính chất vùng, có vai trò điều phối kinh tế – hành chính – công nghệ cao của toàn thành phố Hải Phòng. Đây sẽ là khu vực hội tụ đầy đủ các điều kiện về kỹ thuật, giao thông, giáo dục, văn hóa – xã hội và môi trường sinh thái.
Theo tầm nhìn quy hoạch, Thủy Nguyên sẽ hình thành các khu đô thị sinh thái ven sông Cấm, mở rộng mạng lưới tàu điện và giao thông công cộng kết nối với các đô thị lân cận, trở thành trung tâm đào tạo – đổi mới sáng tạo phía Bắc Hải Phòng. Các dự án công nghiệp công nghệ cao, logistics, cảng cạn ICD, khu nghiên cứu và phát triển cũng sẽ được đẩy mạnh.
Đặc biệt, bản quy hoạch 2050 cũng nhấn mạnh phát triển bền vững, hài hòa giữa đô thị hóa và bảo tồn văn hóa – môi trường. Việc gìn giữ các làng nghề truyền thống, các di tích lịch sử và không gian văn hóa bản địa sẽ là một phần quan trọng trong chiến lược phát triển dài hạn.
