Tổng quan về thành phố Tam Điệp
Thành phố Tam Điệp nằm ở phía Tây Nam tỉnh Ninh Bình, được nâng cấp từ thị xã lên thành phố vào ngày 10/4/2015.
Diện tích toàn thành phố là 104,98 km², dân số đạt 63.827 người (năm 2022), mật độ khoảng 608 người/km². Tam Điệp giữ vai trò là đô thị loại III của tỉnh (công nhận từ năm 2012), nổi tiếng với biệt danh “thành phố hoa đào” và các đặc sản như đào phai, chè Trại Quang, dứa Đồng Giao.
Tọa lạc cách thủ đô Hà Nội khoảng 105 km về phía Nam, cách TP Ninh Bình 14 km về phía Tây Nam, cách Hải Phòng 165 km.
Tiếp giáp địa giới:
- Phía Đông giáp huyện Yên Mô
- Phía Tây giáp huyện Nho Quan và Thạch Thành (Thanh Hóa)
- Phía Nam giáp thị xã Bỉm Sơn và Hà Trung (Thanh Hóa)
- Phía Bắc giáp TP Hoa Lư.
Địa hình phức tạp: Nằm ngay chân dãy núi Tam Điệp, phần lớn là đồi núi đá vôi xen kẽ đồng bằng, đặc biệt ở phía Tây và Bắc
Đơn vị hành chính
Thành phố Tam Điệp gồm 9 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm:
- 6 phường: Bắc Sơn, Nam Sơn, Tân Bình, Tây Sơn, Trung Sơn, Yên Bình
- 3 xã: Đông Sơn, Quang Sơn, Yên Sơn.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Giao thông trọng điểm:
- Thuộc các trục quốc lộ: QL1A (đi qua trung tâm, dài ~11 km trong TP), QL12B (~7,1 km), QL21B nối Mai Sơn – tỉnh lộ 480D.
- Cao tốc Bắc – Nam đoạn Ninh Bình–Thanh Hóa chạy qua, có hầm Tam Điệp và hầm Thung Thi.
- Tuyến đường sắt Bắc – Nam với hai ga Ghềnh và Đồng Giao đón vận tải hàng hóa.
Khí hậu – địa chất: Sự hiện diện của núi đá vôi Tam Điệp cung cấp nguồn khoáng sản như đá vôi, đất sét.
Kinh tế
Công nghiệp chiếm ưu thế lớn (75%), tập trung vào xi măng, vật liệu xây dựng, chế tạo cơ khí, chế biến nông – lâm sản; dịch vụ chiếm 21%, nông nghiệp chỉ khoảng 4%.
Nổi bật trong lĩnh vực công nghiệp là Nhà máy Xi măng Tam Điệp (CPC50…) tại xã Quang Sơn, có công suất đạt 1,4 triệu tấn/năm.
Thành phố hiện có hai khu công nghiệp đa ngành lớn:
- Khu công nghiệp Tam Điệp 1 (diện tích 121 ha): Vật liệu xây dựng, dệt may, chế biến thực phẩm.
- Khu công nghiệp Tam Điệp 2 (diện tích 357 ha): Cơ khí, may mặc, nông lâm nghiệp.
Trong lĩnh vực thương mại – dịch vụ, Chợ Đồng Giao đóng vai trò là trung tâm mua bán sầm uất nằm trên trục Quốc lộ 1A, bên cạnh nhiều siêu thị và ngân hàng như Viettel, Thế Giới Di Động, FPT, Long Việt…
Làng nghề truyền thống & tiểu thủ công nghiệp
Song song với công nghiệp hiện đại, Tam Điệp vẫn bảo tồn và phát triển các làng nghề truyền thống, đóng góp đáng kể vào văn hóa và kinh tế địa phương. Tiêu biểu như:
-
Làng nghề trồng đào phai phục vụ cho nhu cầu dịp Tết Nguyên Đán.
-
Sản xuất chè, chế biến nông sản.
-
Thủ công mỹ nghệ và sản phẩm truyền thống nhỏ lẻ.
Ngoài ra, trên địa bàn còn có 184 doanh nghiệp nhỏ và cơ sở tiểu thủ công nghiệp hoạt động hiệu quả, góp phần tạo việc làm và đa dạng hóa sản xuất.
Di tích – Lễ hội
- Dãy núi Tam Điệp, đèo Ba Dội là di tích lịch sử – văn hóa gắn với phòng tuyến quân sự, dấu tích thời Tây Sơn, Kháng chiến, cùng bia cổ của vua Thiệu Trị (1842).
- Các di tích khảo cổ thời tiền sử – văn hóa Đông Sơn, Tràng An nằm trên núi, hầm đá, bia cổ.
- Quảng trường Quang Trung quy hoạch là trung tâm văn hóa tổ chức lễ hội, tưởng niệm công lao Hoàng đế Quang Trung
Định hướng phát triển đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050
Định hướng đến năm 2030
- Giữ Tam Điệp là vùng kinh tế trọng điểm của tỉnh, đẩy mạnh phát triển công nghiệp, vật liệu, logistics và dịch vụ.
- Hoàn thiện hạ tầng giao thông – đô thị xung quanh các quốc lộ, cao tốc, đường sắt và trục Đồng Giao – Cúc Phương.
- Hình thành đô thị hiện đại, vui chơi giải trí quanh Quảng trường Quang Trung – Công viên Cúc Phương.
- Phát triển du lịch địa chất, lịch sử (Tam Điệp – Đông Sơn), sinh thái (rừng Cúc Phương) kết hợp văn hóa – lễ hội cộng đồng.
Mục tiêu đến năm 2030
- Đưa Tam Điệp trở thành đô thị loại II, loại III gắn với phát triển kinh tế – giao thông liên tỉnh.
- Đa dạng hóa ngành công nghiệp, chủ lực là vật liệu xây dựng, cơ khí, nông – lâm; dịch vụ – thương mại trở thành động lực tăng trưởng.
- Tăng trưởng GDP từ 19 – 25 %/năm, thu hút thêm doanh nghiệp và nhà đầu tư.
- Bảo tồn và phát huy di sản lịch sử, núi đá – khảo cổ và tổ chức lễ hội văn hóa đặc sắc.
- Gắn xây dựng đô thị hiện đại với sinh thái bền vững, bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu.
Tầm nhìn đến năm 2050
- Tam Điệp trở thành đô thị vệ tinh xanh – công nghiệp – sinh thái phía Tây Nam huyện Ninh Bình, kết nối Hà Nội – Thanh Hóa.
- Thành phố thông minh, hạ tầng số tiên tiến, ứng dụng quản lý đô thị, giao thông và dịch vụ số hóa.
- Vùng kinh tế đa ngành và hỗ trợ vùng lân cận, thế mạnh xi măng – vật liệu – cơ khí – logistics, du lịch văn hóa địa chất – sinh thái.
- Phát triển bền vững: kiểm soát nguồn tài nguyên, bảo vệ di tích, tăng cường cây xanh, phòng chống thiên tai.
- Văn hóa – giáo dục được chú trọng, tăng dân trí, nâng cao chất lượng sống, trở thành đô thị đáng sống, văn minh, thân thiện.
