Tổng quan về quận 5 trước sáp nhập
Quận 5 nằm ở phía Tây Nam trung tâm thành phố. Quận 5 có địa hình bằng phẳng, cao độ thấp tương tự các quận nội đô khác; hệ thống đường nội bộ sặc sỡ kênh rạch nhỏ đã được lấp/điều chỉnh trong quá trình phát triển đô thị (so với thế kỷ trước). Do mật độ xây dựng cao, quỹ đất trống và cây xanh hạn chế, khiến quản lý thoát nước và chống ngập là vấn đề đô thị quan trọng. Quận có diện tích 4,27 km², dân số (2019) là 159.073 người, mật độ dân số đạt 37.254 người/km².
Ranh giới tiếp giáp của Quận 5 trước sáp nhập:
- Phía Đông giáp Quận 1 (với ranh giới là đường Nguyễn Văn Cừ) và Quận 4 (qua một đoạn nhỏ kênh Bến Nghé)
- Phía Tây giáp Quận 6 với ranh giới là các tuyến đường Nguyễn Thị Nhỏ, Ngô Nhân Tịnh, Lê Quang Sung và bến xe Chợ Lớn
- Phía Nam giáp Quận 8 với ranh giới là kênh Tàu Hủ
- Phía Bắc giáp Quận 10 và Quận 11 với ranh giới là các tuyến đường Hùng Vương và Nguyễn Chí Thanh
Quận 5 (tên thường được nhắc tới trong cụm “Chợ Lớn” cùng Quận 6) là một trong những quận nội thành truyền thống của thành phố Hồ Chí Minh, nổi bật với mật độ dân cư cao, hoạt động thương mại - buôn bán sầm uất và là trung tâm văn hóa - thương mại của cộng đồng người Hoa tại Sài Gòn.
Đơn vị hành chính
Trước sáp nhập, Quận 5 có 10 phường gồm: Phường 1, Phường 2, Phường 4, Phường 5, Phường 7, Phường 9, Phường 11, Phường 12, Phường 13, Phường 14.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Quận 5 là một nút giao có hệ thống đường lưới dày đặc, các tuyến chính gồm An Dương Vương, Trần Hưng Đạo, Nguyễn Trãi, Hồng Bàng, Tăng Bạt Hổ, Nguyễn Biểu… Những trục này kết nối Quận 5 với Quận 1, Quận 8, Quận 6 và khu vực trung tâm thành phố, đồng thời là các tuyến thương mại sầm uất.
Về hạ tầng chợ và trung tâm thương mại địa phương, nổi bật nhất là khu Chợ Lớn - bao gồm mạng lưới chợ truyền thống và các sạp, cửa hàng bán sỉ, bán lẻ - là trung tâm thương mại lớn phục vụ hàng hoá Trung - Nam - Bắc. An Đông Market/An Đông Plaza là điểm bán sỉ và bán lẻ nổi tiếng, phục vụ xuất khẩu, bán buôn và du lịch mua sắm. Những chợ này là xương sống thương mại của Quận 5.
Hạ tầng cấp nước, điện, viễn thông, Quận 5 có mạng lưới cơ bản phủ kín, nhưng nhiều khu lõi có nhu cầu hạ ngầm cáp, nâng cấp mạng lưới điện nhằm đảm bảo mỹ quan và ổn định cho hoạt động thương mại.
Hạ tầng thoát nước và chống ngập, do mật độ xây dựng cao, vấn đề ngập cục bộ khi mưa lớn hoặc triều cường xảy ra ở một số điểm; vì vậy các dự án nâng cấp cống, kè và bơm tiêu được xem là ưu tiên trong các kế hoạch đô thị hóa.
Hạ tầng y tế - giáo dục, Quận 5 có hệ thống trường học, phòng khám và cơ sở y tế phục vụ dân địa phương; các cơ sở y tế lớn của thành phố nằm gần kề, tiện cho cư dân Quận 5.
Kinh tế
Quận 5 là một trong những trung tâm thương mại truyền thống của thành phố, thế mạnh chính nằm ở hoạt động bán buôn - bán lẻ, chợ truyền thống, sản xuất thương mại nhỏ, vận tải - logistics cục bộ và dịch vụ du lịch mua sắm.
Quận 5 có hệ sinh thái doanh nghiệp sầm uất, các hộ kinh doanh cá thể, cửa hàng bán buôn, doanh nghiệp nhỏ - đại bộ phận hoạt động liên quan đến thương mại hàng may mặc, phụ kiện, hàng tiêu dùng và dịch vụ. Nhiều doanh nghiệp tham gia chuỗi cung ứng xuất khẩu nhỏ lẻ thông qua chợ đầu mối.
Điểm mạnh nền kinh tế Quận 5 với vị trí thương mại truyền thống (Chợ Lớn), hệ thống chợ sỉ - bán lẻ dày đặc, cộng đồng doanh nghiệp năng động; nguồn thu ngân sách ổn định. Bên cạnh những điểm mạnh cũng tồn tại những thách thức mà Quận phải giải quyết như áp lực hạ tầng (giao thông và thoát nước), chi phí quản lý đô thị, cạnh tranh với mô hình bán lẻ hiện đại, áp lực chuyển đổi quỹ đất cho dự án chỉnh trang (khiến một số mô hình kinh doanh truyền thống phải thích ứng).
Di tích và lễ hội
Quận 5 là “Trung tâm Chợ Lớn” - giữ nhiều di tích, hội quán, miếu, chùa của cộng đồng người Hoa, thường là điểm thu hút văn hoá - du lịch:
- Chùa Bà Thiên Hậu (Hội quán Tuệ Thành) - địa chỉ 710 Nguyễn Trãi, là công trình tín ngưỡng cổ nổi tiếng của Chợ Lớn (nhiều nguồn du lịch và văn hóa mô tả lịch sử và kiến trúc đặc sắc).
- Hội quán Tuệ Thành, Hội quán Hải Nam,... đình, miếu và các công trình văn hóa người Hoa phân bố rải rác trong quận - là lớp di sản nhân văn cần biểu diễn trên bản đồ.
- An Đông Market/An Dong Plaza là địa điểm mua sắm, thương mại lớn không chỉ phục vụ dân địa phương mà còn khách du lịch mua sắm chuyên ngành.
Quận 5 có nhiều hoạt động lễ hội theo lịch tôn giáo và ngày lễ truyền thống của cộng đồng Hoa (Tết Nguyên đán, thất tịch, rằm tháng Bảy,…).
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Quy hoạch thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn năm 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (văn bản quy hoạch chung và các quy hoạch phân khu, kế hoạch sử dụng đất) là cơ sở để Quận 5 triển khai chỉnh trang đô thị, phát triển thương mại có định hướng, nâng cấp hệ thống hạ tầng và bảo tồn di sản văn hóa Chợ Lớn.
- Bảo tồn và phát huy di sản Chợ Lớn, kết hợp quản lý di tích, cải tạo mặt tiền, bảo tồn hội quán, chùa miếu.
- Chỉnh trang thương mại và hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, nâng cấp hạ tầng chợ, cải thiện điều kiện kinh doanh, thúc đẩy mô hình chợ “văn minh, an toàn thực phẩm”.
- Nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, cải thiện thoát nước, chỉnh sửa nút giao, hạ ngầm cáp để giảm quá tải hạ tầng.
- Tinh gọn hành chính và nâng cao hiệu quả quản lý, thực hiện sắp xếp phường để giảm tầng nấc quản lý, tăng hiệu quả triển khai chính sách.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch quận 5
Tầm nhìn đến năm 2050
Quận 5 hướng tới duy trì vai trò trung tâm thương mại truyền thống kết hợp đô thị di sản - du lịch văn hoá, với hạ tầng thích ứng biến đổi khí hậu, không gian công cộng được cải thiện và hoạt động thương mại đa dạng hơn (kết hợp thương mại truyền thống với dịch vụ hiện đại, logistics nhỏ gọn, thương mại điện tử hỗ trợ chợ truyền thống).
- Lõi di sản - thương mại bền vững: Quận 5 là một khu đô thị nhỏ giữ bản sắc lịch sử Chợ Lớn, hòa hợp giữa bảo tồn và những chức năng dịch vụ cao cấp (khách sạn,trung tâm văn hóa). Di tích được bảo vệ, hệ thống phố đi bộ và trải nghiệm di sản phát triển.
- Kết nối đa phương thức và đô thị ít ô tô: Nhờ hệ thống metro và mạng giao thông công cộng trong Quy hoạch thành phố, Quận 5 sẽ có khả năng giảm áp lực xe cá nhân, tăng tỷ lệ đi bộ và đi xe công cộng.
- Thích ứng khí hậu và hạ tầng xanh: Hành lang thoát nước tích hợp công viên tuyến kênh, hệ thống giảm ngập thông minh và các chỉ tiêu quy hoạch về không gian xanh cho dân cư.
