Tổng quan về quận 4 trước sáp nhập
Quận 4 nằm ở phía Nam trung tâm thành phố Hồ Chí Minh, có hình dạng gần như tam giác/cù lao, ba mặt đều giáp sông, kênh rạch (sông Sài Gòn, kênh Tẻ, rạch/kênh Bến Nghé). Vì vậy Quận 4 thường được gọi là quận “dải nước” của nội thành. Địa hình bằng phẳng, cao độ thấp (đặc trưng khu đô thị sông nước đồng bằng sông Cửu Long). Vì tiếp giáp nhiều mặt nước, Quận 4 chịu rủi ro ngập úng khi mưa lớn kết hợp triều cường; song đây cũng là lợi thế nếu khai thác cảnh quan sông nước, cảng bến và phát triển dọc ven sông.
Với diện tích 4,18 km², đây là quận nội thành nhỏ nhất ở thành phố Hồ Chí Minh và so với các quận ở Việt Nam. Dân số (2022) của quận là 199.329 người, mật độ dân số đạt 47.686 người/km², đông nhất so với các quận ở thành phố và cả nước. Thành phần dân tộc chủ yếu là dân tộc Kinh chiếm 92,91%, dân tộc Hoa chiếm 4,08%.
Ranh giới tiếp giáp của Quận 4 trước sáp nhập:
- Phía Đông giáp thành phố Thủ Đức (qua sông Sài Gòn) và Quận 7 (qua kênh Tẻ)
- Phía Tây giáp Quận 1 và Quận 5 với ranh giới là kênh Bến Nghé
- Phía Nam giáp Quận 7 và Quận 8 với ranh giới là kênh Tẻ
- Phía Bắc giáp Quận 1 với ranh giới là kênh Bến Nghé
Đơn vị hành chính
Trước sáp nhập, Quận 4 có 10 phường bao gồm: Phường 1, Phường 2, Phường 3, Phường 4, Phường 8, Phường 9, Phường 13, Phường 15, Phường 16, Phường 18.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Quận 4 được kết nối với Quận 1 bằng nhiều cầu như Calmette, Khánh Hội, Ông Lãnh, Nguyễn Văn Cừ và các cầu/dự án quy hoạch khác dọc ven sông. Trục đường Bến Vân Đồn chạy dọc bờ kênh/cảng là điểm nóng phát triển bất động sản và thương mại - nhiều dự án chung cư, khu thương mại đã và đang phát triển ở trục này. Những cây cầu này cùng hệ thống đường ven sông làm cho Quận 4 dễ dàng tiếp cận lõi Quận 1 và khu vực Quận 7.
Về hạ tầng khu vực cảng cũ Bến Nghé/Bến Vân Đồn có vị trí quan trọng; nhiều dự án quy hoạch ven sông đặt mục tiêu chuyển đổi các diện tích cảng/suất đất công nghiệp ven sông thành khu phức hợp thương mại - dịch vụ - nhà ở chất lượng cao.
Về hạ tầng cấp nước - điện - viễn thông, Quận 4 được phục vụ lưới điện và mạng lưới viễn thông đô thị, các tuyến cáp quang và điện hiện hữu, tuy nhiên khi nhiều dự án xây dựng và nâng cấp, việc ngầm hóa, tái tổ chức hạ tầng ngầm là nhu cầu cấp thiết.
Vấn đề xây dựng hạ tầng Thoát nước và chống ngập đang là thách thức thường trực; kế hoạch đầu tư hệ thống thoát nước, bơm tiêu và chỉnh trang kênh rạch là nội dung quan trọng của quy hoạch quận/thành phố.
Về hạ tầng y tế - giáo dục, Quận 4 có hệ thống phòng khám, cơ sở y tế và trường học phục vụ dân cư nội khu; các bệnh viện lớn của thành phố nằm gần khu vực lân cận (Quận 1, Quận 5), nên Quận 4 hưởng lợi về kết nối dịch vụ y tế.
Kinh tế
Quận 4 không có khu công nghiệp nặng do là quận nội đô; nền kinh tế chủ yếu gồm dịch vụ địa phương, bán lẻ, nhà hàng - ẩm thực, thương mại nhỏ lẻ, bất động sản dân dụng và thương mại, logistics nhỏ phục vụ cảng/bến và thương mại nội đô. Trong những năm gần đây, dòng vốn mạnh vào bất động sản ven sông (Bến Vân Đồn) làm thay đổi diện mạo khu vực, tăng giá trị đất đai và thúc đẩy dịch vụ.
Dọc tuyến Bến Vân Đồn có nhiều dự án căn hộ/thương mại (ví dụ Rivergate, các dự án chung cư cao tầng) - điều này vừa tạo nguồn thu ngân sách, vừa đặt ra yêu cầu về hạ tầng giao thông và hạ tầng xã hội bổ sung. Bên cạnh đó, Quận 4 có đóng góp ngân sách qua thu thuế đất, thuế doanh nghiệp vừa và nhỏ, phí dịch vụ địa phương.
Danh lam thắng cảnh
Quận 4 sở hữu nhiều điểm nổi bật thu hút du khách trong và ngoài nước ghé thăm bao gồm:
- Bến Nhà Rồng (nay là Bảo tàng Hồ Chí Minh, chi nhánh thành phố Hồ Chí Minh), địa chỉ số 1 Nguyễn Tất Thành, Quận 4. Đây là nơi Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước năm 1911, hiện bảo tàng lưu giữ hiện vật và tư liệu về Người.
- Cầu Mống địa chỉ số 33 Bến Vân Đồn, phường 7, Quận 4. Đây là cây cầu cổ nối Quận 4 với Quận 1, xây từ cuối thế kỷ 19, thu hút nhiều nhiếp ảnh gia và giới trẻ check-in. Buổi tối trở thành phố đi bộ nhỏ với hàng quán và hoạt động sôi động.
- Phố Bích Họa địa chỉ hẻm 63 Nguyễn Khoái, phường 2, Quận 4. Con phố đẹp và nghệ thuật, nơi mang đến sắc màu sống động trên tường phố, thu hút khách yêu thích nghệ thuật đường phố.
- Chợ Xóm Chiếu (Chợ 200) và Phố ẩm thực Vĩnh Khánh là “thiên đường ẩm thực đường phố” của Quận 4 với đa dạng món ăn, từ ốc cho đến lẩu nướng. Nơi đáng để khám phá đối với người dân lẫn du khách.
- Công viên Khánh Hội là công viên ven sông, mảng xanh lý tưởng cho người dân và du khách thư giãn ngoài trời.
- Tổ đình Giác Nguyên tại 62/5 Nguyễn Khoái, được xây từ năm 1946, là địa điểm tâm linh lớn trong Quận 4; Chùa Kim Liên tại 73/6 Đoàn Văn Bơ, có lịch sử từ đầu thế kỷ 20, mang kiến trúc truyền thống; Đình Vạn Thạnh tại 122/124 Khánh Hội, xây từ cuối thế kỷ 19, là nơi diễn ra lễ hội truyền thống và giữ gìn văn hóa cộng đồng.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Quy hoạch phát triển Quận 4 phải phù hợp với Quy hoạch chung thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn năm 2021 - 2030 (tầm nhìn năm 2050) và các kế hoạch sử dụng đất/quy hoạch phân khu do Ủy ban nhân dân thành phố/Sở Quy hoạch - Kiến trúc triển khai. Các nội dung ưu tiên gồm phát triển ven sông, chỉnh trang hạ tầng, chuyển đổi khu đất cảng/sàn cảng thành khu phức hợp, và phát triển giao thông công cộng.
- Chuyển đổi và nâng cấp dải ven sông thành các khu phức hợp thương mại - dịch vụ - nhà ở, kết hợp không gian công cộng ven sông.
- Hoàn thiện hệ thống thoát nước, bơm tiêu, kè bờ để giảm ngập và chống chịu với triều cường.
- Tối ưu kết nối giao thông (các cầu, khai thông nút, tổ chức giao thông tĩnh, bãi đỗ) để giảm ùn tắc và phục vụ dân cư mới từ các dự án phát triển.
- Tinh gọn bộ máy hành chính và nâng cao hiệu quả quản lý đô thị.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch quận 4
Tầm nhìn đến năm 2050
Đến năm 2050, Quận 4 được kỳ vọng trở thành một phần lõi mở rộng của trung tâm thành phố - với dải ven sông được chỉnh trang thành không gian đô thị chất lượng (văn phòng dịch vụ, nhà ở cao cấp, công viên ven sông), hạ tầng giao thông công cộng liên kết hiện đại, đô thị thích ứng biến đổi khí hậu (khả năng tiêu thoát nước nâng cao, kè bảo vệ) và các chức năng hỗ trợ cho trung tâm tài chính - thương mại của thành phố. Quy hoạch dài hạn cần cân bằng giữa bảo tồn tính bản sắc địa phương (văn hóa, ẩm thực, cộng đồng) và phát triển chức năng đô thị hiện đại.
