Tổng quan về quận 3 trước sáp nhập
Quận 3 là một trong những quận nội thành có vị trí lõi ngay trung tâm thành phố Hồ Chí Minh, nổi bật bởi mật độ dân cư cao, nhiều tuyến đường thương mại - dịch vụ, hệ thống y tế, giáo dục, cùng nhiều công trình, biệt thự và kiến trúc Pháp cổ. Quận 3 cùng với Quận 1, thường được xem là “lõi” lịch sử - hành chính - văn hóa của Sài Gòn - thành phố Hồ Chí Minh.
Địa hình bằng phẳng, độ cao thấp so mức nước biển tương tự phần lớn nội đô thành phố. Hệ thống rạch và kênh (một phần của kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè) chảy qua khu vực lân cận, yêu cầu quản lý thoát nước tốt để giảm ngập khi triều cường và mưa lớn. Quận có diện tích 4,92 km², dân số (2022) là 220.375 người, mật độ dân số đạt 44.791 người/km².
Quận 3 nằm ở trung tâm thành phố Hồ Chí Minh, có ranh giới tiếp giáp trước sáp nhập:
- Phía Đông giáp Quận 1
- Phía Tây giáp Quận 10 và quận Tân Bình
- Phía Nam giáp Quận 1 và Quận 10
- Phía Bắc giáp quận Phú Nhuận và Quận 1
Đơn vị hành chính
Trước sáp nhập, Quận 3 có 10 phường trực thuộc gồm: Phường 1, Phường 2, Phường 3, Phường 4, Phường 5, Phường 9, Phường 11, Phường 12, Phường 14, Phường Võ Thị Sáu.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Quận 3 là một nút giao quan trọng với nhiều tuyến đường chính: Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Võ Văn Tần, Lê Văn Sỹ, Cách Mạng Tháng 8, Pasteur, Điện Biên Phủ, Nguyễn Thị Minh Khai, Trần Quốc Thảo, Lý Chính Thắng… Những trục này kết nối trung tâm Quận 1, Quận 10, Phú Nhuận và các khu vực lân cận. Ga Sài Gòn (Saigon railway station) - nhà ga đường sắt lớn, quan trọng của cả nước, một đầu mối vận tải nằm trên địa bàn Quận 3 (đóng vai trò trong giao thông liên tỉnh và logistics hành khách).
Quận 3 có nhiều bệnh viện chuyên khoa và cơ sở y tế (Bệnh viện Bình Dân và các chuyên khoa mắt, da liễu, tai mũi họng gần đó), các trường học danh tiếng, hệ thống dịch vụ ngân hàng và thương mại. Hạ tầng viễn thông, điện - nước đều phục vụ cho trung tâm hành chính - thương mại.
Về hạ tầng thoát nước - chống ngập do đặc điểm địa hình thấp và mật độ xây dựng lớn, Quận 3 giống như nhiều quận nội đô phải triển khai các biện pháp chống ngập (nâng cấp cống, hố ga, bơm tiêu, cải tạo kênh rạch). Một phần của kênh Nhiêu Lộc chảy qua và có các dự án chỉnh trang ven kênh trong các năm trước.
Kinh tế
Quận 3 không có quy mô khu công nghiệp nặng; cơ cấu kinh tế thiên về thương mại - dịch vụ - bán lẻ - y tế - giáo dục - bất động sản và một số dịch vụ du lịch, ẩm thực, lưu trú quy mô nhỏ đến vừa. Dưới đây là các điểm chính:
- Dịch vụ và thương mại: Chiếm tỷ trọng lớn trong hoạt động kinh tế quận (cửa hàng, văn phòng, trung tâm thương mại nhỏ, dịch vụ ăn uống, spa, phòng khám tư...).
- Bất động sản và văn phòng: Nhiều tòa nhà văn phòng hạng B/A dọc các trục chính; giá thuê mặt bằng và văn phòng nằm ở mức cao so với các quận ngoại vi.
- Y tế tư nhân và chuyên khoa: Đóng góp dịch vụ, tạo thu nhập và việc làm (bệnh viện chuyên khoa, phòng khám).
Di tích
Quận 3 chứa nhiều điểm văn hóa - lịch sử quan trọng, phù hợp để đánh dấu nổi bật trên bản đồ hành chính:
- Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh (War Remnants Museum) địa chỉ 28 Võ Văn Tần, Phường 6, là điểm di tích, bảo tàng quan trọng thu hút khách trong và ngoài nước.
- Chùa Xá Lợi (Xá Lợi Pagoda) là một trong những chùa lớn và có ý nghĩa lịch sử tôn giáo tại thành phố; chùa và các cơ sở tôn giáo khác nên được ghi chú.
- Vĩnh Nghiêm Pagoda là một trong những ngôi chùa lớn khác nằm trên địa bàn Quận 3.
- Các biệt thự, phố cổ và kiến trúc Pháp tập trung trên nhiều đường như Bà Huyện Thanh Quan, Lý Chính Thắng - là lớp địa danh văn hóa để hiển thị trên bản đồ.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Thành phố có Quy hoạch chung thành phố Hồ Chí Minh thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2050 và các quyết định quy hoạch đô thị cấp thành phố (các quyết định 2021 - 2024) làm khung; Quận 3 là phần lõi đô thị nên chịu tác động mạnh từ các chiến lược phát triển dịch vụ, giao thông công cộng (metro, đường kết nối), chỉnh trang đô thị và bảo tồn di sản.
- Bảo tồn kiến trúc lịch sử - chỉnh trang đô thị: Bảo vệ biệt thự cổ, tu bổ các công trình di sản, tổ chức không gian đường phố hài hòa.
- Nâng cấp hạ tầng giao thông công cộng: Kết nối tốt hơn với các tuyến metro và nút giao liên quận; giảm ùn tắc bằng quản lý giao thông, phát triển bãi đỗ, khuyến khích xe thổi (bus, metro).
- Thích ứng biến đổi khí hậu và chống ngập: Chú trọng cải tạo kênh rạch, tăng khả năng thấm và tiêu thoát nước.
- Phát triển dịch vụ chất lượng cao và sáng tạo: Hướng tới dịch vụ y tế chuyên sâu, giáo dục chất lượng, văn hóa, du lịch có giá trị gia tăng phù hợp vai trò lõi trung tâm.
Tầm nhìn đến năm 2050
- Lõi trung tâm đa chức năng, thân thiện với người đi bộ: Quận 3 được kỳ vọng là một lõi trung tâm nhỏ nhưng chất lượng - mật độ hoạt động thương mại và văn hóa cao, nhiều tuyến phố đi bộ, không gian công cộng được mở rộng, giảm phụ thuộc ô tô cá nhân.
- Hệ thống giao thông đa phương thức gắn với ven sông: Mạng metro, xe buýt nhanh và hành lang vận tải ven sông vận hành nhịp nhàng.
- Bảo tồn và phát huy di sản làm lợi thế cạnh tranh đô thị: Khai thác du lịch văn hóa có trách nhiệm, bảo tồn cụm biệt thự và di tích, kết hợp với không gian sáng tạo.
