Tổng quan về quận 1 trước sáp nhập
Quận 1 là trung tâm hành chính - kinh tế - văn hóa của thành phố Hồ Chí Minh. Đây là khu vực tập trung nhiều cơ quan đầu não của thành phố và trung ương, các sứ quán/đại diện thương mại, hệ thống ngân hàng, tòa nhà văn phòng hạng A, khu thương mại - du lịch và hầu hết các công trình di tích lịch sử - văn hóa quan trọng như Nhà thờ Đức Bà, Bưu điện Thành phố, Dinh Độc Lập, Chợ Bến Thành, phố đi bộ Nguyễn Huệ,... Với vị trí trung tâm, Quận 1 luôn là trái tim “thương mại - dịch vụ” của thành phố, có mật độ giao thông, dân cư và hoạt động đô thị ở mức cao nhất so với các quận khác trong nội thành.
Quận 1 nằm ở trung tâm lõi đô thị thành phố, bờ Tây và bờ Nam sông Sài Gòn. Địa hình khu vực tương đối bằng phẳng, độ cao so với mực nước biển thấp (điểm chung với phần lớn nội đô thành phố). Những khu vực sát sông có một số đoạn kè bảo vệ, bến cảng cũ. Do địa hình bằng phẳng và nằm gần sông, hệ thống thoát nước đối mặt thách thức ngập úng khi mưa lớn kết hợp triều cường. Quận có diện tích 7,72 km², dân số (2022) là 225.780 người, mật độ dân số đạt 29.246 người/km².
Ranh giới tiếp giáp của Quận trước sáp nhập:
- Phía Đông giáp thành phố Thủ Đức (ranh giới là sông Sài Gòn)
- Phía Tây giáp Quận 3 (ranh giới là đường Hai Bà Trưng với đường Nguyễn Thị Minh Khai) và Quận 5 (ranh giới là đường Nguyễn Văn Cừ)
- Phía Nam giáp Quận 4 (ranh giới là kênh Bến Nghé)
- Phía Bắc giáp các quận Bình Thạnh và Phú Nhuận (ranh giới là kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè)
Đơn vị hành chính
Trước sáp nhập, Quận 1 có 10 phường trực thuộc bao gồm: Bến Nghé, Bến Thành, Cô Giang, Cầu Kho, Cầu Ông Lãnh, Đa Kao, Nguyễn Cư Trinh, Nguyễn Thái Bình, Phạm Ngũ Lão, Tân Định.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Quận 1 là nút giao thông chính các trục đường lớn như Đồng Khởi, Lê Duẩn, Nguyễn Huệ, Nguyễn Thái Học, Lê Lợi, Hai Bà Trưng... tạo lưới đường bộ dày đặc. Hệ thống các cầu bắc qua sông Sài Gòn (kết nối sang Thủ Thiêm/Thủ Đức) đóng vai trò quan trọng trong kết nối liên vùng. Phố đi bộ Nguyễn Huệ và các tuyến đường ven bờ sông đã được tổ chức lại phục vụ thương mại và du lịch. Vấn đề ùn tắc giờ cao điểm, quản lý xe cá nhân, quản lý vỉa hè và giao thông tĩnh là các thách thức lâu dài.
Về hạ tầng công trình cao tầng và không gian công cộng có Bitexco Financial Tower, các tòa nhà tài chính - ngân hàng, khu mua sắm và các trung tâm thương mại lớn tập trung ở đây. Không gian công cộng nổi bật có phố đi bộ Nguyễn Huệ, công viên 23/9, các bến sông, quảng trường trung tâm.
Hạ tầng cấp nước và hệ thống thoát nước được đầu tư xây dựng, nhưng do địa hình thấp và động lực đô thị hóa, Quận 1 thường cần các giải pháp chống ngập triều, nâng cấp cống thoát, bơm tiêu ở điểm xung yếu. Hạ tầng điện lưới và viễn thông đạt chuẩn phục vụ trung tâm hành chính - nhiều tuyến cáp quang, viễn thông quốc tế đi qua khu vực lân cận.
Đối với hạ tầng y tế, Quận 1 có các cơ sở y tế, phòng khám, nhiều bệnh viện lớn của thành phố nằm ở quận khác nhưng Quận 1 tiện kết nối. Hạ tầng giáo dục của quận có hệ thống trường công và tư, tuy nhiên nhiều trường trọng điểm tập trung ở các quận lân cận.
Kinh tế
Theo ước tính giá trị sản xuất Quận 1 năm 2024, thương mại - dịch vụ chiếm ~81,6% tổng (rõ ràng là ngành chủ đạo). Cơ cấu bao gồm nhà hàng, khách sạn (4 đến 5 sao), bán lẻ cao cấp, dịch vụ tài chính - ngân hàng, bất động sản thương mại, dịch vụ du lịch (tour, hướng dẫn, bán lẻ lưu niệm).
Quận 1 tập trung văn phòng hạng A, trung tâm tài chính, hệ thống ngân hàng; giá thuê văn phòng và giá bất động sản ở mức cao nhất cả nước - điều này tạo nguồn thu lớn (thuế, phí dịch vụ, tiền thuê đất...) nhưng cũng dẫn tới chi phí vận hành doanh nghiệp cao.
Ngành công nghiệp - xây dựng có tỷ trọng nhỏ so với dịch vụ, chiếm ~18,4% giá trị sản xuất (bao gồm xây dựng, sửa chữa, logistics nhỏ). Do vị trí trung tâm, Quận 1 không có khu công nghiệp lớn; hoạt động công nghiệp chủ yếu là sản xuất quy mô nhỏ, dịch vụ hỗ trợ.
Di tích và lễ hội
Quận 1 chứa nhiều di tích, bảo tàng, nhà hát quan trọng của thành phố và cả nước:
- Nhà thờ Đức Bà (Nhà thờ Chính tòa) - biểu tượng kiến trúc Pháp ở trung tâm.
- Bưu điện Trung tâm Thành phố - công trình kiến trúc Pháp cổ, liền kề Nhà thờ Đức Bà.
- Dinh Độc Lập (Dinh Thống Nhất) - di tích quốc gia, có ý nghĩa lịch sử lớn.
- Chợ Bến Thành - biểu tượng thương mại truyền thống và điểm du lịch.
- Bảo tàng Thành phố, Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh (gần Quận 1/Quận 3) và nhiều công trình nghệ thuật, Nhà hát Thành phố.
Các di tích này không chỉ có giá trị lịch sử - văn hóa mà còn là trụ cột cho ngành du lịch Quận 1 - góp phần lớn vào lượng khách tham quan và doanh thu dịch vụ.
Quận 1 là nơi tổ chức nhiều sự kiện văn hóa - lễ hội đô thị (tết, lễ hội đường phố, các chương trình âm nhạc, triển lãm, sự kiện quốc tế). Phố đi bộ Nguyễn Huệ thường xuyên là sân khấu cho các hoạt động cộng đồng.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Quy hoạch thành phố Hồ Chí Minh thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2050 đã được Thủ tướng phê duyệt (Quyết định số 1711/QĐ-TTg ngày 31/12/2024). Quy hoạch này là khung chiến lược cho phát triển đô thị, kết nối vùng, hạ tầng, giao thông và phân vùng chức năng toàn thành phố, trong đó Quận 1 giữ vai trò lõi trung tâm, trọng tâm về dịch vụ - tài chính - văn hóa. Cụ thể:
- Bảo tồn giá trị lịch sử - nâng cao chất lượng không gian di sản: Bảo vệ, tu bổ các công trình lịch sử, cải thiện không gian xung quanh (công viên, cảnh quan, hạn chế biển quảng cáo lấn chiếm).
- Thích ứng biến đổi khí hậu và chống ngập: Đầu tư hạ tầng chống ngập, bơm tiêu, nâng cao hệ thống thoát nước, bờ kè sông.
- Phát triển giao thông công cộng, giảm ùn tắc: Tăng cường hệ thống xe buýt, liên thông với các tuyến metro/cầu vượt - giảm phụ thuộc xe cá nhân; tổ chức hợp lý giao thông tĩnh, bãi đỗ, khuyến khích phương tiện xanh.
- Phát triển kinh tế dịch vụ chất lượng cao: Thu hút đầu tư vào tài chính - ngân hàng, du lịch bền vững, văn phòng hạng A, trung tâm hội nghị.
- Nâng cao chất lượng sống đô thị: Không gian xanh, tiện ích cộng đồng, y tế, giáo dục, quản lý đô thị (vỉa hè, vệ sinh, an ninh).
Tầm nhìn đến năm 2050
Đến năm 2050 theo quy hoạch chung thành phố, Quận 1 hướng tới là “trung tâm dịch vụ - tài chính - văn hóa quốc tế”, với hạ tầng thông minh, không gian đô thị chất lượng, hệ thống giao thông công cộng hiện đại, kết nối đa phương tiện, và các giải pháp thích ứng biến đổi khí hậu mạnh mẽ. Lõi trung tâm sẽ được bảo tồn các giá trị lịch sử trong khi phát triển các chức năng dịch vụ cao cấp, trung tâm hội nghị - quốc tế, trung tâm sáng tạo và văn hóa.
