Tổng quan về huyện Yên Thủy trước sáp nhập
Trước thời điểm sáp nhập vào năm 2025, huyện Yên Thủy là một trong những đơn vị hành chính đóng vai trò trung tâm khu vực phía Đông Nam của tỉnh Hòa Bình. Với diện tích 282,1 km² và dân số 67.220 người, Yên Thủy có mật độ dân cư ổn định, cư dân chủ yếu sinh sống tại các vùng đồng bằng và đồi thấp, với trung tâm hành chính đặt tại thị trấn Hàng Trạm.
Địa hình huyện Yên Thủy là sự đan xen giữa núi thấp, đồi trung bình, thung lũng hẹp và vùng đồng bằng ven suối. Một phần diện tích huyện giáp ranh với Vườn quốc gia Cúc Phương, tạo nên điều kiện tự nhiên phong phú, thuận lợi cho phát triển nông – lâm nghiệp và du lịch sinh thái.
Ranh giới hành chính với 4 phía
- Phía Đông giáp huyện Lạc Thủy
- Phía Tây giáp huyện Lạc Sơn
- Phía Nam giáp huyện Nho Quan (Ninh Bình)
- Phía Bắc giáp huyện Kim Bôi
Đơn vị hành chính
Tính đến thời điểm trước sáp nhập năm 2025, huyện Yên Thủy gồm 11 đơn vị hành chính cấp xã, cụ thể là: Thị trấn Hàng Trạm, xã Bảo Hiệu, xã Đa Phúc, xã Đoàn Kết, xã Hữu Lợi, xã Lạc Lương, xã Lạc Sỹ, xã Lạc Thịnh, xã Ngọc Lương, xã Phú Lai và xã Yên Trị.
Trong đó, thị trấn Hàng Trạm là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và hành chính của huyện, đóng vai trò là đầu mối liên kết giao thông và dịch vụ trong khu vực.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Giao thông là một điểm mạnh đáng chú ý của huyện Yên Thủy. Trên địa bàn có Quốc lộ 12B, một trong những tuyến đường huyết mạch của tỉnh Hòa Bình, nối từ thành phố Tam Điệp (Ninh Bình) qua thị trấn Hàng Trạm đến huyện Tân Lạc. Tuyến này giúp lưu thông hàng hóa và giao thương giữa các huyện và các tỉnh lân cận thuận tiện, nhất là đối với các mặt hàng nông sản.
Ngoài ra, Đường Hồ Chí Minh, tuyến trục Bắc – Nam trọng điểm quốc gia, cũng đi qua địa bàn huyện, tạo điều kiện liên kết vùng nhanh chóng và tiềm năng phát triển hạ tầng logistic nông thôn trong tương lai.
Cơ sở hạ tầng y tế – giáo dục được quan tâm đầu tư với hệ thống trạm y tế, trường học, điện lưới quốc gia và mạng lưới viễn thông đã phủ khắp 100% đơn vị hành chính. Nhiều công trình dân sinh như kênh mương nội đồng, đường bê tông nông thôn, hệ thống cấp nước sạch được hoàn thiện thông qua chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới.
Kinh tế
Trước khi sáp nhập, nền kinh tế huyện Yên Thủy phát triển theo hướng nông – lâm kết hợp, với vai trò chủ lực là sản xuất nông nghiệp. Các xã như Phú Lai, Yên Trị, Lạc Sỹ có vùng đồng ruộng màu mỡ, thuận lợi trồng lúa, ngô, đậu tương, rau màu và cây ăn quả. Một số vùng chuyên canh đã hình thành các mô hình hợp tác xã liên kết sản xuất – tiêu thụ nông sản với doanh nghiệp.
Chăn nuôi theo mô hình hộ gia đình vẫn phổ biến, nhưng đang chuyển dần sang hướng trang trại với quy mô vừa, áp dụng các mô hình chăn nuôi khép kín. Nhiều hộ tại xã Hữu Lợi, Bảo Hiệu đã biết tận dụng điều kiện tự nhiên để phát triển kinh tế vườn, rừng và chăn nuôi trâu, bò theo hình thức bán tự nhiên.
Thị trấn Hàng Trạm là đầu mối trung chuyển hàng hóa, nơi có các chợ lớn và cơ sở chế biến nhỏ lẻ. Huyện cũng có tiềm năng thu hút đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao, dịch vụ hậu cần nông nghiệp và thương mại nông thôn.
Làng nghề truyền thống
Trên địa bàn huyện Yên Thủy chưa có làng nghề truyền thống được công nhận chính thức theo tiêu chuẩn quốc gia. Tuy vậy, nghề nấu rượu tại xóm Đình được xem là nét văn hóa đặc trưng, lâu đời và có giá trị kinh tế tại địa phương. Rượu nếp truyền thống nơi đây được chế biến bằng công thức cổ truyền, sử dụng nguồn nước sạch tự nhiên và men rượu đặc biệt – là sản phẩm được tiêu thụ tốt trong vùng và đang dần được quảng bá ra ngoài huyện.
Ngoài ra, nhiều hộ gia đình tại các xã như Đoàn Kết, Ngọc Lương, Lạc Lương còn phát triển các nghề phụ như mộc dân dụng, xây dựng, làm gạch, chế biến nông sản khô. Đây là những nghề có tính kế thừa từ đời trước, tạo thêm nguồn thu nhập, đặc biệt trong mùa nông nhàn.
Di tích, danh lam thắng cảnh
Trên địa bàn huyện Yên Thủy trước sáp nhập, Hang Chùa (hay còn gọi là động Văn Quang) là di tích – danh thắng tự nhiên đáng chú ý nhất. Hang Chùa nằm trong núi Chùa Hang, giữa cánh đồng thuộc thôn Đồng Mai, xã Yên Trị, được biết đến là một hang động tự nhiên có cảnh quan kỳ vĩ, hệ thống thạch nhũ phong phú và có giá trị khảo cổ – lịch sử.
Theo ghi nhận, hang nằm ở vị trí khá biệt lập, bao quanh là cánh đồng rộng lớn, tạo nên một khung cảnh vừa hùng vĩ vừa thanh bình. Người dân địa phương thường gọi đây là "động trời giữa ruộng" bởi sự kỳ lạ trong địa thế và vẻ đẹp tự nhiên độc đáo. Ngoài giá trị cảnh quan, hang Chùa còn gắn với các tích truyện dân gian và sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người dân Yên Trị từ nhiều đời nay.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Định hướng đến năm 2030, huyện Yên Thủy tập trung vào phát triển hạ tầng kỹ thuật – xã hội đồng bộ, đưa toàn bộ các xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, cải thiện chất lượng sống của người dân và thúc đẩy sản xuất nông nghiệp hàng hóa.
Các dự án ưu tiên gồm: nâng cấp tuyến Quốc lộ 12B và đường Hồ Chí Minh qua huyện, xây dựng các điểm chợ nông sản tại Hàng Trạm, Phú Lai; phát triển vùng sản xuất nông nghiệp an toàn và mô hình nhà lưới, nhà màng cho rau, củ, quả. Huyện cũng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong truy xuất nguồn gốc, bảo quản sau thu hoạch và tiếp cận thị trường.
Ngoài ra, huyện khuyến khích phát triển dịch vụ nông thôn, đào tạo nghề, xúc tiến các sản phẩm đặc trưng địa phương như rượu truyền thống, rau sạch và gỗ dân dụng thủ công.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch Huyện Yên Thủy
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn đến năm 2050, huyện Yên Thủy định hướng trở thành vùng nông thôn thông minh – sinh thái với đô thị loại V mở rộng tại Hàng Trạm và vùng nông nghiệp sạch bền vững. Cấu trúc kinh tế sẽ dịch chuyển sang dịch vụ, thương mại nông nghiệp và công nghiệp chế biến nhẹ.
Huyện sẽ phát triển cụm điểm du lịch sinh thái kết nối Vườn quốc gia Cúc Phương, xây dựng thương hiệu sản phẩm địa phương như rượu xóm Đình, nông sản sạch vùng cao, và dịch vụ nghỉ dưỡng cộng đồng.
Hệ thống hạ tầng kỹ thuật và công nghệ sẽ được đầu tư theo hướng hiện đại, đồng thời ưu tiên nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, bảo tồn môi trường sinh thái và xây dựng bản sắc văn hóa địa phương bền vững.
