Tổng quan về huyện Vĩnh Linh trước sáp nhập
Vĩnh Linh là “cửa ngõ” phía Bắc Quảng Trị, nơi có sông Bến Hải - vĩ tuyến 17, từng là ranh giới hai miền trong chiến tranh; nổi bật với cụm di tích Đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải (di tích quốc gia đặc biệt) và Địa đạo Vịnh Mốc. Huyện Vĩnh Linh có diện tích đất tự nhiên 62.482 ha. Dân số trung bình năm 2024 có hơn 88.500 người, gồm 2 dân tộc Kinh và Vân Kiều (khoảng hơn 2.700 người).
Ranh giới hành chính của huyện Vĩnh Linh trước sáp nhập:
- Phía Bắc và phía Tây Bắc giáp huyện Lệ Thủy (Quảng Bình).
- Phía Nam và phía Tây Nam giáp huyện Gio Linh.
- Phía Tây giáp huyện Hướng Hóa và Gio Linh.
- Phía Đông giáp Biển Đông.
Cùng với vị trí địa chính trị - kinh tế - xã hội, trải qua bao biến thiên của lịch sử đã hun đúc nên những phẩm chất đáng quý của con người Vĩnh Linh. Con người Vĩnh Linh mang đậm bản sắc văn hóa đặc trưng của vùng đất miền Trung: Thật thà, chất phác, đoàn kết, thủy chung; kiên cường, dũng cảm trong chiến đấu; cần cù, sáng tạo trong lao động sản xuất. Là địa phương có truyền thống hiếu học, yêu thích hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao; có cuộc sống lạc quan, yêu đời với kho tàng văn hóa dân gian và lễ hội phong phú như: Truyện Trạng Vĩnh Hoàng, Cồng chiêng Vân Kiều, múa trống, Chạy cù Vĩnh Nam, Chèo cạn Tùng Luật (Vĩnh Giang), Vịnh Mốc (Vĩnh Thạch), bắt cọp Thủy Ba - Vĩnh Thủy, đua thuyền truyền thống Cửa Tùng, cùng nhiều điệu hò, trò chơi, lễ hội văn hóa dân gian…
Đơn vị hành chính
Trước sáp nhập huyện Vĩnh Linh có 18 đơn vị cấp xã gồm:
- 3 thị trấn: Hồ Xá (huyện lỵ), Bến Quan, Cửa Tùng.
- 15 xã: Vĩnh Tú, Vĩnh Chấp, Vĩnh Long, Vĩnh Sơn, Vĩnh Lâm, Vĩnh Hòa, Vĩnh Giang, Vĩnh Thái, Vĩnh Thủy, Vĩnh Kim, Vĩnh Trung, Vĩnh Nam, Vĩnh Tân, Vĩnh Thạch, Vĩnh Thành.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Về hạ tầng giao thông, quốc lộ 1A chạy xuyên huyện theo hướng Bắc - Nam, kết nối Vĩnh Linh với Đông Hà (Thừa Thiên Huế) về phía Nam; Lệ Thủy với Đồng Hới về phía Bắc. Đường sắt Thống Nhất và cụm cầu Hiền Lương - Bến Hải là điểm vượt sông lịch sử trên trục Bắc - Nam. Cầu Hiền Lương dài ~183m, 7 nhịp, phục chế năm 2003; cụm di tích được đầu tư tu bổ 2024 - 2025.
Về hạ tầng giáo dục - y tế - hành chính tập trung ở Hồ Xá và các trung tâm xã, đảm bảo phủ dịch vụ cơ bản cho khu vực miền biển, đồng bằng, trung du và miền núi (định hướng nâng cấp gắn với đô thị hóa đến năm 2030 theo quy hoạch tỉnh).
Ngoài giao thông, giáo dục, y tế hạ tầng điện - nước - viễn thông cũng được quan tâm phủ theo trục quốc lộ 1A, ven biển và các xã trung tâm; các xã miền tây được đầu tư mở rộng theo chương trình nông thôn mới - giảm nghèo bền vững.
Kinh tế
Giai đoạn nhiệm kỳ 2020 - 2025, huyện Vĩnh Linh được tỉnh đánh giá cơ cấu giảm dần tỷ trọng nông - lâm - thủy sản, tăng công nghiệp - xây dựng và thương mại - dịch vụ. Tính đến cuối năm 2024, tổng vốn đầu tư phát triển toàn xã hội lũy kế vượt 10.300 tỷ đồng - một chỉ dấu quan trọng cho năng lực hấp thụ vốn và mở rộng năng lực sản xuất của địa phương. Tốc độ thu ngân sách nhà nước tăng bình quân >10%/năm giai đoạn gần đây; riêng dự toán 2024 của huyện là 140,4 tỷ đồng (trong đó thu bổ sung cân đối từ tỉnh 85,4 tỷ) theo Nghị quyết hội đồng nhân dân huyện. Thu nhập bình quân đầu người của huyện năm 2023 đạt 59,4 triệu đồng/người, tỷ lệ hộ nghèo còn 1,9% - mức tiến bộ so với mặt bằng miền Trung nông thôn.
Năm 2024 giá trị sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp ước đạt 1.487 tỷ đồng, tăng 14,9% so với năm 2023. Toàn huyện có khoảng 1.200 doanh nghiệp, tạo ~5.000 việc làm, lương cơ bản phổ biến 7 - 8 triệu đồng/tháng; ~90% cơ sở đã ứng dụng máy móc hiện đại trong chế biến. 4 tháng đầu năm 2024, giá trị sản xuất công nghiệp đạt gần 350 tỷ, tăng 11,8% so với cùng kỳ; nhiều sản phẩm tăng như titan, vật liệu xây dựng, điện thương phẩm ~34 triệu kWh, nước sạch ~181 nghìn m³. Sản lượng điện thương phẩm toàn huyện năm 2023 đạt 112,89 triệu kWh, cơ cấu tiêu thụ cho sản xuất tăng, phản ánh đà phục hồi công nghiệp - dịch vụ.
Sản lượng lúa năm 2023 toàn huyện với hơn 39.200 tấn, năm 2024 tiếp tục được mùa ~39.927 tấn, tăng 648 tấn so với năm 2023. Vĩnh Linh nổi tiếng với thương hiệu hồ tiêu với diện tích 1.312 ha (2023), trong đó 1.285 ha cho sản phẩm; năng suất 12,3 tạ/ha, sản lượng hơn 1.580 tấn vụ năm 2023. Năm 2024 huyện ghi nhận sản lượng hồ tiêu ước ~1.680 tấn. Đây là mặt hàng chủ lực, có dư địa nâng cấp chế biến sâu, có OCOP 4 sao (tiêu đỏ hữu cơ), đang hướng tới OCOP 5 sao. Khai thác và nuôi trồng thủy sản vùng Cửa Tùng - Vĩnh Thái - Vĩnh Giang (tôm, cá, hải sản) gắn với du lịch biển và dịch vụ hậu cần.
Tháng 05/2022 khu công nghiệp Tây Bắc Hồ Xá được tỉnh Quảng Trị quyết định thành lập, quy mô điều chỉnh vốn đầu tư lên ~1.250 tỷ đồng (2025), đóng vai trò hạt nhân công nghiệp - dịch vụ logistics phía Bắc tỉnh.
Di tích
Hiện Vĩnh Linh có 68 di tích lịch sử văn hóa được xếp hạng, tiêu biểu là cụm di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt Đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải, cầu Hiền Lương, sông Bến Hải, khu phi quân sự vĩ tuyến 17 và các di tích lịch được xếp hạng cấp quốc gia như: Địa đạo Vịnh Mốc, bến đò Tùng Luật…
- Cụm di tích đặc biệt Đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải: Cầu Hiền Lương, kỳ đài, nhà liên hợp, là biểu tượng khát vọng thống nhất; được tu bổ năm 2024-2025 (kinh phí ~80 tỷ đồng).
- Địa đạo Vịnh Mốc: Hệ thống địa đạo độc đáo, “chứng nhân” thời chiến, điểm nhấn hàng đầu của du lịch.
- Không gian văn hóa - lễ hội: Hò chèo cạn Tùng Luật (Cửa Tùng), lễ hội cầu ngư, các sinh hoạt văn hoá cộng đồng miền biển - miền cát; sắc thái văn hóa miền tây với điệu hát - nhạc cụ dân tộc vùng Vĩnh Ô, Vĩnh Hà.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Ngày 19/4/2024, UBND tỉnh phê duyệt đồ án Quy hoạch xây dựng vùng huyện Vĩnh Linh đến năm 2040, định hướng năm 2050 (phạm vi ~62 nghìn ha). Mục tiêu cụ thể hóa quy hoạch tỉnh, xây dựng Vĩnh Linh đạt chuẩn nông thôn mới trước 2025 và trở thành huyện trọng điểm về thương mại - dịch vụ, du lịch của tỉnh.
- Trục Bắc - Nam (quốc lộ 1A và đường sắt): Nâng cấp hạ tầng đô thị - dịch vụ quanh Hồ Xá (đô thị trung tâm), tăng năng lực logistics, thương mại, công nghiệp sạch gần khu công nghiệp Tây Bắc Hồ Xá.
- Cửa ngõ phía Tây (Bến Quan): Phát triển dịch vụ hậu cần, công nghiệp - kho vận liên kết đường Hồ Chí Minh/quốc lộ 9.
- Vùng ven biển (Cửa Tùng - Vĩnh Thái - Vĩnh Giang…): Định vị đô thị - du lịch biển, sinh thái, dịch vụ hậu cần thủy sản; bảo tồn - khai thác bền vững tài nguyên bờ biển (bãi Cửa Tùng, Vĩnh Thái 14 km bờ biển).
- Vùng trung tâm đồng bằng - gò đồi (Hồ Xá và phụ cận): Nâng cấp đô thị trung tâm Hồ Xá, hình thành “cực” dịch vụ công 0 thương mại - logistics; hỗ trợ công nghiệp sạch, chế biến nông sản gần khu công nghiệp.
- Vùng tây - bán sơn địa (Bến Quan, Vĩnh Hà, Vĩnh Khê…): Phát triển lâm nghiệp bền vững, trang trại, du lịch sinh thái - cộng đồng và kho vận phục vụ chuỗi cung ứng nội tỉnh.
- Phát triển hệ thống đô thị: Mục tiêu đưa Hồ Xá lên chuẩn đô thị trung tâm; củng cố Cửa Tùng, Bến Quan theo vai trò đô thị - dịch vụ vệ tinh.
- Chuẩn nông thôn mới và dịch vụ công: giữ vững mục tiêu huyện nông thôn mới trước năm 2025, nâng chuẩn giáo dục - y tế - số hóa dịch vụ công, tăng khả năng chống chịu thiên tai vùng ven biển - hạ du Bến Hải.
Tầm nhìn đến năm 2050
- Cực du lịch di sản - sinh thái biển của Bắc Quảng Trị: Hình thành chuỗi điểm đến biển - sông - di sản chiến tranh có sức cạnh tranh quốc gia, kết nối hành lang ven biển và hành lang kinh tế Đông - Tây; kinh tế đêm - lễ hội biển - trải nghiệm.
- Trung tâm chế biến nông - thủy sản và logistics sạch: Khu công nghiệp Tây Bắc Hồ Xá và các cụm công nghiệp - kho vận tạo mạng lưới sản xuất xanh, tiết kiệm năng lượng, gắn cảng biển - cao tốc - đường sắt của tỉnh.
- Đô thị - hạ tầng số - thích ứng khí hậu: Đô thị Hồ Xá - Cửa Tùng - Bến Quan phát triển đạt chuẩn xanh - thông minh; quản trị bờ biển, bảo tồn đa dạng sinh học, thích ứng xói lở là ưu tiên xuyên suốt trong đồ án vùng huyện và quy hoạch tỉnh.
