Tổng quan về huyện Văn Quan
Huyện Văn Quan nằm ở trung tâm tỉnh Lạng Sơn, nằm trên Quốc lộ 1B, cách thành phố Lạng Sơn khoảng 35km về phía Tây Nam.
- Diện tích: 550 km² (tương đương 54.755,9 ha).
- Dân số: năm 2019 là 54.202 người, mật độ trung bình khoảng 99 người/km².
- Trung tâm hành chính đặt tại thị trấn Văn Quan, diện tích 16,84 km², dân số khoảng 5.427 người năm 2018, mật độ 322 người/km².
- Dân tộc sinh sống:gồm Kinh, Tày, Nùng và Hoa.
Vị trí địa lý và tiếp giáp:
- Phía Đông giáp thành phố Lạng Sơn và huyện Cao Lộc
- Phía Tây giáp huyện Bắc Sơn và Hữu Lũng
- Phía Nam giáp huyện Chi Lăng
- Phía Bắc giáp huyện Văn Lãng và Bình Gia.
Địa hình địa bàn xen kẽ giữa đồi núi đất và đá vôi, với khoảng 51% diện tích dốc nhỏ (<15°), cùng hệ sông suối nhỏ, trong đó đáng chú ý là công trình thủy lợi – thủy điện Bản Quyền đã góp phần phát triển thủy lợi, nuôi trồng thuỷ sản và lấy nước sinh hoạt cho thị trấn và các xã lân cận.
Đơn vị hành chính
Trước sáp nhập huyện Văn Quan có 15 đơn vị cấp xã, gồm:
- 1 thị trấn: Văn Quan
- 14 xã: An Sơn, Bình Phúc, Điềm He, Hòa Bình, Hữu Lễ, Khánh Khê, Liên Hội, Lương Năng, Tân Đoàn, Trấn Ninh, Tràng Phái, Tri Lễ, Tú Xuyên, Yên Phúc.
Năm 2024, xã An Sơn được thành lập từ hợp nhất ba xã Chu Túc, Đại An và Tràng Sơn. Đồng Giáp và Tràng Các nhập vào xã Khánh Khê theo Nghị quyết 818 năm 2019.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Giao thông bộ:
- Quốc lộ 1B + Quốc lộ 279 chạy qua thị trấn và kết nối đến trung tâm tỉnh, Chi Lăng – Cao Bằng.
- Hệ thống đường huyện – xã đảm bảo ô tô đến trụ sở các địa phương.
Thủy lợi: Công trình Bản Quyền trên sông Tu Đồn hỗ trợ cho nuôi trồng, sinh hoạt và tiềm năng phát triển du lịch hồ nước.
Địa hình & khí hậu: Địa thế đất dốc xen đồi ruộng, phù hợp phát triển lâm nghiệp và nông nghiệp đặc sản. Rừng tự nhiên chiếm 67% diện tích, với các loại gỗ tự nhiên đa dạng, đặc biệt rừng hồi khoảng 15.527 ha, sản lượng trung bình 23.000 tấn/năm.
Kinh tế
- Nông – lâm nghiệp: Khoảng 45.560 ha đất nông nghiệp, 36.759 ha đất rừng, phát triển mạnh các loại cây công nghiệp như hồi và dược liệu.
- Công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp: chế biến nông – lâm sản tại địa phương, tận dụng nguồn tài nguyên tự nhiên.
- Thương mại – dịch vụ: tập trung tại thị trấn và các chợ xã, phục vụ cư dân và hoạt động kinh doanh vùng biên.
- Du lịch sinh thái – cộng đồng: tận dụng các công trình thủy lợi, khung cảnh núi đồi, hệ sinh thái rừng để phát triển homestay, du lịch trải nghiệm bản địa.
Di tích – Lễ hội
Huyện Văn Quan, tỉnh Lạng Sơn không chỉ nổi bật với thiên nhiên hùng vĩ mà còn giàu giá trị văn hóa – lịch sử với nhiều di tích và danh lam thắng cảnh độc đáo.
Di tích khảo cổ:
- Hang Phja Thạng (xã Tân Đoàn): Di tích khảo cổ cấp quốc gia, thuộc nền văn hóa Mai Pha, có niên đại khoảng 4.000 năm. Hang chứa nhiều hiện vật quý hiếm, có giá trị khoa học và lịch sử lớn.
Danh lam thắng cảnh nổi bật:
- Đỉnh đèo Lùng Pa: Điểm dừng chân lý tưởng để ngắm cảnh núi rừng, chụp ảnh và trải nghiệm không gian đặc sản vùng cao.
- Rừng hồi Xứ Lạng (xã An Sơn): Cảnh quan thiên nhiên trong lành với đồi hồi xanh tốt quanh năm, phù hợp cho du lịch sinh thái.
- Hang Nà Lả: Hang động dài hơn 200m với hệ thống thạch nhũ kỳ ảo, nằm trong chuỗi điểm tham quan sinh thái của huyện.
Bản sắc văn hóa:
- Nhà sàn truyền thống: Văn Quan còn lưu giữ nhiều nhà sàn cổ của người Tày, Nùng – đặc biệt tại các xã Yên Phúc và Hữu Lễ, thể hiện rõ nét kiến trúc và đời sống dân tộc.
- Lễ hội truyền thống: Bao gồm các lễ hội đặc sắc như Lễ hội Lồng Tồng, Khòn Khẻ… gắn liền với nông nghiệp và tín ngưỡng dân gian.
- Ẩm thực địa phương: Đặc sản nổi bật gồm xôi trứng kiến, bánh ngải, các món nướng dân tộc đậm đà hương vị vùng cao.
Định hướng phát triển đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050
Mục tiêu đến năm 2030
- Thu nhập bình quân đầu người tăng 1,5–2 lần.
- Tỷ lệ lao động phi nông nghiệp đạt ≥50%.
- Đạt ≥60% xã tiêu chí nông thôn mới; thị trấn Văn Quan lên đô thị loại V.
- Du lịch đạt >200.000 lượt khách/năm.
- Ít nhất 3 – 5 sản phẩm OCOP cấp tỉnh (ví dụ: hồi, cây dược liệu, thủ công mỹ nghệ).
Tầm nhìn đến năm 2050
- Khu đô thị sinh thái & thông minh: thị trấn Văn Quan xanh – thông minh, đồng bộ hạ tầng, quản lý tài nguyên hiệu quả.
- Nền kinh tế đa phương thức & bền vững: nông – lâm sạch, chế biến sâu, sản phẩm hồi/dược liệu xuất khẩu, khai khoáng vừa phải.
- Điểm đến văn hóa – sinh thái vùng Đông Bắc: du lịch bản sắc dân tộc, hồ rừng, homestay, lễ hội truyền thống.
- Bảo vệ môi trường & ứng phó biến đổi khí hậu: quản lý rừng – nước, chống sạt lở, xây dựng nông thôn xanh.
- Giữ gìn bản sắc đa dân tộc: phát triển văn hóa Tày – Nùng – Hoa, mở không gian văn hóa, đào tạo kỹ năng nghề.
