Tổng quan về huyện Tuy Phong trước sáp nhập
Tuy Phong là huyện ven biển phía Bắc của tỉnh Bình Thuận, có lợi thế bờ biển dài (>50 km), nhiều bãi tắm hoang sơ, đảo - rạn san hô (Hòn Cau), quần thể đá cảnh quan độc đáo (Cổ Thạch) và vùng ngập mặn - cửa sông phục vụ ngư nghiệp và nuôi trồng thủy sản.
Trung tâm huyện lỵ đặt tại thị trấn Liên Hương, cách thành phố Phan Thiết 90km về phía Bắc. Trên địa bàn huyện có đường quốc lộ 1A đi qua dài 43km, đường sắt Bắc - Nam đi qua dài 38km. Từ trung tâm huyện rất thuận lợi đi đến các tỉnh giáp ranh là tỉnh Ninh Thuận, tỉnh Lâm Đồng và nhiều tỉnh khác trong vùng Duyên hải miền Trung, vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và Tây Nguyên. Đặc biệt vùng ven biển của huyện Tuy Phong có mối quan hệ chặt chẽ với vùng ven biển của huyện Bắc Bình, thành phố Phan Thiết và vùng ven biển của tỉnh Ninh Thuận. Do đó rất thuận lợi trong mối liên kết và hợp tác phát triển các ngành kinh tế biển.
Vị trí đất đai của huyện nằm ở tọa độ địa lý từ 11017′30′′ đến 110 37′30′′ vĩ độ Bắc và 1080 30′ đến 108052′30′′ kinh độ Đông. Huyện có diện tích tự nhiên 79.385,54 ha, dân số toàn huyện là 145.699 người, mật độ dân số 184 người/km²( theo trang Thông tin điện tử huyện Tuy Phong).
Trước sáp nhập, huyện Tuy Phong có ranh giới tiếp giáp:
- Phía Đông và phía Nam giáp Biển Đông.
- Phía Đông Bắc giáp huyện Thuận Nam (Ninh Thuận).
- Phía Tây giáp huyện Bắc Bình.
- Phía Bắc giáp huyện Ninh Sơn (Ninh Thuận).
- Phía Tây Bắc giáp huyện Đức Trọng (Lâm Đồng).
Đơn vị hành chính
Trước sáp nhập, huyện Tuy Phong 2 thị trấn và 9 xã. Cụ thể: Thị trấn Liên Hương, Thị trấn Phan Rí Cửa, Xã Bình Thạnh, Xã Chí Công, Xã Hòa Minh, Xã Phan Dũng, Xã Phong Phú, Xã Phú Lạc, Xã Phước Thể, Xã Vĩnh Hảo, Xã Vĩnh Tân.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Giao thông đường bộ của huyện Tuy Phong hưởng lợi từ các tuyến kết nối quốc lộ và tỉnh lộ (kết nối đến cao tốc/Phan Thiết - Vĩnh Hảo/trục liên vùng), tạo thuận lợi cho du lịch cuối tuần từ thành phố Hồ Chí Minh và hành lang vận tải hàng hóa giữa Bình Thuận - Ninh Thuận - Lâm Đồng. Về giao thông biển, huyện có cảng cá phục vụ ngư nghiệp và một số tàu khách ra đảo Hòn Cau; hệ thống neo tránh trú bão và khu dịch vụ nghề cá đang tiếp tục được quy hoạch nâng cấp.
Hạ tầng điện - nước của huyện cũng được quan tâm đầu tư. Huyện có hệ thống lưới điện phủ tới hầu hết các thị trấn - xã. Định hướng phát triển năng lượng tái tạo (điện mặt trời mái nhà, quang điện nối lưới) đang là xu hướng tỉnh khuyến khích, phù hợp điều kiện nhiều nắng của huyện. Tại các xã thuộc ven biển, nguồn nước ngầm hạn chế và dễ nhiễm mặn, nhiều khu dân cư và cơ sở dịch vụ phụ thuộc vào cấp nước mặt xử lý, trữ nước mưa hoặc cấp từ hệ thống đô thị. Do vậy cần đầu tư lớn cho hệ thống cấp nước tập trung để phục vụ du lịch và chế biến thủy sản.
Hệ thống trường học, trạm y tế, trung tâm văn hóa - thể thao phân bố ở thị trấn và các xã lớn. Chất lượng dịch vụ còn khác nhau giữa trung tâm và vùng sâu, vì vậy huyện có chương trình nâng cấp cơ sở y tế, giáo dục và an sinh xã hội cho vùng dân tộc thiểu số.
Kinh tế
Tuy Phong là huyện ven biển có nền kinh tế dựa nhiều vào thủy sản - nuôi trồng - du lịch biển/đảo và một số hoạt động chế biến, dịch vụ hậu cần. Với vị trí ven biển với nhiều điểm du lịch độc đáo (Cổ Thạch, Hòn Cau, Cù Lao Câu, Tà Năng - Phan Dũng) giúp Tuy Phong khai thác được mảng kinh tế du lịch. Huyện Tuy Phong đón 1.455.620 lượt khách năm 2023, tăng ~32% so với năm 2022 (1.102.469 lượt). Du lịch đảo Cù Lao Câu tăng từ 8.295 lượt (2022) lên 12.026 lượt (2023); cung đường trekking Tà Năng - Phan Dũng đón 10.142 lượt (2023). Những con số này phản ánh đa dạng hóa sản phẩm - không chỉ bãi biển mà còn du lịch sinh thái, mạo hiểm, du lịch cộng đồng.
Cảng cá Phan Rí Cửa được công bố mở là cảng cá loại II, là đầu mối hậu cần quan trọng cho ngư nghiệp huyện - phục vụ bốc dỡ, tập kết hải sản tươi. Việc có cảng cá loại II giúp nâng cấp năng lực chuỗi hậu cần thủy sản của huyện. Tuy Phong đang phát triển kho lạnh, dịch vụ đá lạnh, sửa chữa tàu thuyền, cung cấp xăng dầu cho đội tàu, cùng với các cơ sở chế biến hải sản quy mô vừa và nhỏ. Sự hoàn thiện của các dịch vụ này quyết định khả năng tăng giá trị xuất khẩu hải sản.
Danh lam thắng cảnh
Huyện Tuy Phong, Bình Thuận nổi tiếng với các thắng cảnh như Chùa Hang (Chùa Cổ Thạch), biển Cổ Thạch, bãi đá Bảy Màu, Cù Lao Câu (Hòn Cau) cùng với Đồi cát Bình Thạnh và tắm bùn khoáng Vĩnh Hảo.
- Bãi đá Bảy Màu - bãi biển Cổ Thạch: Nổi tiếng với các phiến đá cổ thạch trồi lên đầy màu sắc (xanh, hồng, vàng, tím...), theo thời gian được hình thành từ tác động của sóng và địa chất. Đặc biệt bãi đá này từng được Trung tâm Sách kỷ lục Việt Nam công nhận là “Bãi đá có màu sắc đa dạng nhất Việt Nam”.
- Chùa Hang (Chùa Cổ Thạch): Một quần thể am điện nằm khéo léo giữa hang đá trên đồi cao khoảng 64m tại xã Bình Thạnh. Chùa được thành lập từ giữa thế kỷ 19, chùa được mở rộng theo thời gian và được xếp hạng thắng cảnh cấp quốc gia vào năm 1993. Kiến trúc hòa quyện giữa văn hóa Phật giáo và địa chất thiên nhiên, là điểm đến tâm linh và tham quan lý tưởng.
- Cù Lao Câu (Hòn Cau): Là một hòn đảo nhỏ cách bờ khoảng 9 - 10km, nổi bật với hình dạng như một “chiến hạm” giữa biển. Hiện được xếp hạng là “Di tích thắng cảnh cấp tỉnh”, đồng thời là một trong 16 khu bảo tồn biển của Việt Nam, nổi bật bởi hệ sinh thái rạn san hô phong phú và đa dạng sinh học xuất sắc.
- Đồi cát Bình Thạnh: Dựa trên làng chài La Gàn, đồi cát nhỏ và mềm, nơi lý tưởng để khám phá sa mạc mini, trượt cát hoặc ngắm bình minh/hoàng hôn.
- Tắm bùn khoáng Vĩnh Hảo: Nơi du khách có thể thư giãn và trải nghiệm dịch vụ tắm bùn khoáng nóng.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
- Hạ tầng giao thông và kết nối: Hoàn thiện các tuyến dẫn đến bãi Cổ Thạch, phát triển bến tàu an toàn cho tour Hòn Cau; nâng cấp QL/DT, cầu bắc qua cửa sông để giải phóng tiềm năng vùng ven biển; kết nối vào hành lang cao tốc/ sân bay Phan Thiết.
- Hệ thống hậu cần nghề cá và kho lạnh: Đầu tư hệ thống kho đá lạnh, nhà máy chế biến theo tiêu chuẩn xuất khẩu, hệ thống truy xuất nguồn gốc để nâng giá trị hải sản.
- Du lịch bền vững và đa dạng hoá sản phẩm: Phát triển sản phẩm du lịch sinh thái (Hòn Cau), du lịch trải nghiệm làng chài, tuyến trekking Tà Năng – Phan Dũng và du lịch nghỉ dưỡng ven biển (Cổ Thạch). Xây dựng tiêu chuẩn dịch vụ du lịch xanh, hạn chế xây dựng ồ ạt trên dải bờ mỏng.
- Bảo tồn sinh thái và quản lý rủi ro thiên tai: Xây kè kết hợp “mềm - cứng” ở các điểm xói lở, lập bản đồ rủi ro bão - biển dâng, chính sách tái định cư cho vùng chịu tác động nặng.
- Phát triển nguồn nhân lực: Đào tạo nghề cho lao động địa phương (nghề du lịch, thủy sản chế biến, quản lý bền vững) và thúc đẩy các hợp tác xã để tăng năng suất, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch huyện Tuy Phong
Tầm nhìn đến năm 2050
Tuy Phong là một đô thị ven biển/huyện kiểu mẫu về phát triển kinh tế biển bền vững. Du lịch xanh chiếm vị trí quan trọng, khu bảo tồn biển Hòn Cau được bảo vệ nghiêm ngặt nhưng vẫn góp phần vào nền kinh tế địa phương thông qua du lịch sinh thái điều phối, các cơ sở chế biến hải sản đạt chuẩn xuất khẩu hoạt động hiệu quả, hạ tầng logistics vận hành trơn tru (đường bộ - bến tàu - kho lạnh) và cư dân hưởng lợi qua thu nhập tăng và an sinh xã hội nâng cao. Phấn đấu đến năm 2050, Tuy Phong sẽ đạt được:
- Nền kinh tế xanh: Năng lượng tái tạo phục vụ cảng và kho lạnh; công nghiệp chế biến áp dụng chu trình tuần hoàn và quản lý chất thải đạt chuẩn.
- Bảo tồn và nghiên cứu: Hòn Cau là trung tâm nghiên cứu đa dạng sinh học biển của vùng; các chương trình quốc tế - viện trường hợp tác triển khai bảo tồn rùa biển và phục hồi rạn san hô.
- Cộng đồng và bản sắc: Làng nghề truyền thống, lễ hội địa phương được bảo tồn và đưa vào chuỗi sản phẩm du lịch văn hóa; đời sống dân cư được nâng cao, giảm nghèo bền vững.
