Tổng quan về huyện Tương Dương trước sáp nhập
Huyện Tương Dương trước sáp nhập là một địa phương miền núi đặc trưng của tỉnh Nghệ An, với lịch sử hình thành từ thời Hậu Lê thuộc phủ Trà Lân, xứ Nghệ An, và trải qua nhiều lần điều chỉnh hành chính, đặc biệt từ năm 1961 khi tách khỏi huyện Kỳ Sơn cũ. Điểm nổi bật nhất là diện tích tự nhiên lên đến 2.812,07 km², chiếm khoảng 17% diện tích toàn tỉnh, lớn hơn cả 20 tỉnh thành khác như Bắc Ninh, Hà Nam, Hưng Yên cộng lại và gần gấp đôi tỉnh Thái Bình, khẳng định vị thế là huyện rộng lớn nhất Việt Nam.
Ranh giới hành chính của huyện Tương Dương trước sáp nhập được xác định rõ nét, phản ánh vị trí biên giới chiến lược:
- Phía Bắc và Nam giáp nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào
- Phía Tây giáp huyện Kỳ Sơn
- Phía Đông Bắc giáp huyện Quế Phong
- Phía Đông giáp huyện Quỳ Châu
- Phía Đông Nam giáp huyện Con Cuông
Đơn vị hành chính
Trước đợt sáp nhập năm 2025 dẫn đến giải thể cấp huyện và hình thành các xã mới trực thuộc tỉnh theo Nghị quyết 1678/NQ-UBTVQH15, hệ thống đơn vị hành chính của huyện Tương Dương được tổ chức với 1 thị trấn và 16 xã, tổng cộng 17 đơn vị cấp xã, hình thành từ các điều chỉnh trước đó như Nghị quyết 831/NQ-UBTVQH14 năm 2019 khi sáp nhập xã Thạch Giám vào thị trấn Thạch Giám và các xã lân cận.
Các đơn vị hành chính cụ thể bao gồm thị trấn Thạch Giám và các xã Hữu Khuông, Lượng Minh, Lưu Kiền, Mai Sơn, Nga My, Nhôn Mai, Tam Đình, Tam Hợp, Tam Quang, Tam Thái, Xá Lượng, Xiêng My, Yên Hòa, Yên Na, Yên Thắng, Yên Tĩnh.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Cơ sở hạ tầng của huyện Tương Dương trước sáp nhập đã có những tiến bộ đáng kể nhờ các chương trình quốc gia như Chương trình 135, 134 và Nghị quyết 30a, giúp cải thiện bộ mặt vùng sâu vùng xa dù địa hình miền núi chiếm ưu thế. Hạ tầng giao thông là yếu tố then chốt, với Quốc lộ 7A chạy ngang qua huyện dài khoảng 90 km, kết nối từ thành phố Vinh đến Cửa khẩu Nậm Cắn, và tỉnh lộ 487 liên kết với Quốc lộ 48, rút ngắn hành trình đến các huyện Tây Bắc Nghệ An.
Kinh tế
Kinh tế huyện Tương Dương trước sáp nhập chủ yếu dựa vào nông lâm nghiệp và thủy sản, phản ánh đặc thù miền núi biên giới với cấu trúc kinh tế chuyển dịch từ tự cung tự cấp sang hội nhập khu vực. Nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn, tập trung vào lúa nước dọc sông Lam, ngô và cây công nghiệp như chè, cao su trên đồi núi, với diện tích đất nông nghiệp chỉ 901 ha nhưng năng suất cải thiện nhờ mô hình nuôi cá lồng trên hồ thủy điện, đạt 63 ha ao nuôi và 221 lồng cá năm 2016.
Lâm nghiệp là trụ cột, với hơn 99% diện tích là rừng nguyên sinh như rừng săng lẻ ở xã Tam Đình (70 ha, dự kiến mở rộng 300 ha), cung cấp gỗ, sản phẩm non gỗ và hỗ trợ du lịch sinh thái, đồng thời góp phần bảo tồn hệ sinh thái theo Khu dự trữ sinh quyển UNESCO. Thủy sản phát triển mạnh nhờ hồ Bản Vẽ – hồ nhân tạo lớn nhất Bắc Trung Bộ, với sản lượng cá giống thả tái tạo hàng nghìn kg/năm, nâng thu nhập bình quân đầu người lên khoảng 20-25 triệu đồng/năm.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Đến năm 2030, Tương Dương hướng tới trở thành huyện biên giới phát triển khá của tỉnh, với tăng trưởng kinh tế 5-6%/năm, thu nhập bình quân đầu người đạt 41 triệu đồng/năm, giảm hộ nghèo dưới 10%. Tập trung đầu tư hạ tầng giao thông như mở rộng Quốc lộ 7A và tỉnh lộ 487, kết nối Cửa khẩu Nậm Cắn với khu kinh tế biên mậu, với dự án cầu Nậm Nơn hoàn thành giai đoạn 1 năm 2024 hỗ trợ vận chuyển sang Lào. Về kinh tế, ưu tiên lâm nghiệp bền vững qua dự án bảo tồn rừng săng lẻ Tam Đình (mở rộng 300 ha từ Chương trình 1719), và thủy điện nhỏ như Nậm Khủn, Khe Bố cung cấp năng lượng cho sản xuất.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch huyện Tương Dương
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn đến năm 2050, Tương Dương hướng tới trung tâm kinh tế biên giới xanh của miền Tây Nghệ An, với kinh tế số hóa, du lịch quốc tế và công nghiệp sạch, đạt thu nhập bình quân trên 100 triệu đồng/năm, không còn hộ nghèo. Xây dựng trên nền tảng 2030, tập trung khu kinh tế biên mậu Nậm Cắn với mở rộng cửa khẩu (giai đoạn 2 năm 2035), kết nối hành lang Đông - Tây với Lào.
Kinh tế lâm nghiệp chuyển sang chế biến sản phẩm xanh như nhà máy sơ chế gỗ tại Tam Quang (thí điểm từ 2025), và năng lượng tái tạo qua thủy điện nhỏ, góp vào mục tiêu quốc gia. Hạ tầng số ưu tiên phủ sóng 5G toàn huyện và trung tâm dữ liệu biên giới, hỗ trợ kinh tế số cho cộng đồng.
