Tổng quan về huyện Tủa Chùa trước sáp nhập
Huyện Tủa Chùa, cách thành phố Điện Biên Phủ 118 km về phía đông bắc, là một trong những huyện vùng cao của tỉnh Điện Biên, nổi bật với địa hình núi thấp và cao nguyên đá vôi độc đáo. Diện tích tự nhiên khoảng 679 km², huyện có dân số năm 2022 khoảng 61.000 người, với mật độ dân số thấp, đạt 90 người/km², phản ánh đặc trưng vùng sâu vùng xa. Hơn 95% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó dân tộc Mông chiếm hơn 70%, tiếp theo là các dân tộc Thái, Khơ Mú, Dao, Hoa và Phù Lá, tạo nên một bức tranh văn hóa đa sắc màu.
anh giới hành chính của huyện Tủa Chùa trước sáp nhập được xác định rõ ràng, với các địa phương giáp ranh như sau:
- Phía Đông giáp huyện Quỳnh Nhai (Sơn La)
- Phía Tây giáp huyện Mường Chà
- Phía Nam giáp huyện Tuần Giáo
- Phía Bắc giáp huyện Sìn Hồ (Lai Châu)
Những ranh giới này, cùng với sông Đà và sông Nậm Mức, tạo nên một bản đồ hành chính đặc trưng, hỗ trợ giao thương và liên kết vùng.
Đơn vị hành chính
Trước khi sáp nhập, huyện Tủa Chùa có hệ thống hành chính gồm một thị trấn và 11 xã, được tổ chức chặt chẽ để quản lý hiệu quả địa bàn miền núi rộng lớn. Thị trấn Tủa Chùa là trung tâm hành chính, kinh tế và văn hóa, đóng vai trò kết nối các xã vùng cao với các huyện lân cận. Các đơn vị hành chính được phân bố hợp lý, từ vùng cao nguyên đá phía bắc như Sín Chải, Tả Phìn đến vùng lòng hồ sông Đà phía nam như Huổi Só.
Danh sách các đơn vị hành chính bao gồm: Thị trấn Tủa Chùa, xã Huổi Só, xã Lao Xả Phình, xã Mường Báng, xã Mường Đun, xã Sín Chải, xã Sính Phình, xã Tả Phìn, xã Tả Sìn Thàng, xã Trung Thu, xã Tủa Thàng, xã Xá Nhè.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Hạ tầng huyện Tủa Chùa trước sáp nhập đã có những cải thiện đáng kể, dù vẫn đối mặt với thách thức từ địa hình đồi núi hiểm trở. Hệ thống giao thông tập trung vào các tuyến tỉnh lộ 129 và 140, kết nối thị trấn Tủa Chùa với Điện Biên Phủ và các huyện lân cận, với hơn 80% đường liên xã được cứng hóa vào năm 2022. Các dự án như nâng cấp đường Tủa Chùa - Sín Chải (đầu tư từ chương trình mục tiêu quốc gia) đã rút ngắn thời gian di chuyển đến các xã xa xuống còn 1-2 giờ, hỗ trợ vận chuyển nông sản như chè và ngô. Tuy nhiên, đường nội bản vẫn chủ yếu là đất đỏ, dễ sạt lở vào mùa mưa, đòi hỏi đầu tư thêm để đảm bảo giao thương ổn định.
Kinh tế
Kinh tế huyện Tủa Chùa trước sáp nhập chủ yếu dựa vào nông lâm nghiệp, với sự chuyển dịch dần sang du lịch và chế biến nông sản, phản ánh nỗ lực giảm nghèo bền vững ở vùng dân tộc thiểu số. Năm 2022, GRDP bình quân đầu người đạt khoảng 45 triệu đồng, tăng 15% so với năm 2015, nhờ các chương trình mục tiêu quốc gia.
Nông nghiệp chiếm 60% kinh tế, với các cây trồng chủ lực như ngô, lúa nương, bông, trẩu và chè Shan tuyết cổ thụ, đặc biệt tại xã Sín Chải, nơi có hơn 9.000 cây chè di sản, sản xuất 500 tấn chè/năm, giá bán 200.000 đồng/kg. Chăn nuôi phát triển với bò, trâu, dê và ong mật, trong đó gà xương đen và mật ong rừng là đặc sản nổi bật, cung cấp cho thị trường Điện Biên Phủ và Sơn La. Các mô hình kinh tế hộ theo chương trình OCOP đã giúp 30% hộ dân thoát nghèo, với sản phẩm như rượu Mông Pê và chè hữu cơ đạt tiêu chuẩn 3-4 sao.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Huyện Tủa Chùa định hướng phát triển đến năm 2030 và tầm nhìn 2050 theo Quy hoạch tỉnh Điện Biên thời kỳ 2021-2030 (Quyết định 109/QĐ-TTg năm 2024), nhằm trở thành vùng kinh tế động lực II, tập trung vào nông nghiệp hữu cơ, du lịch sinh thái và chế biến. Mục tiêu GRDP tăng 8-10%/năm, tỷ lệ nghèo dưới 5%, khai thác tối đa lợi thế thiên nhiên và văn hóa. Các dự án như mở rộng diện tích chè Shan tuyết lên 1.000 ha và khu du lịch lòng hồ sông Đà (khởi công 2021) là minh chứng cho tính khả thi, hướng tới phát triển bền vững và liên kết vùng với Lai Châu, Sơn La.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch huyện Tủa Chùa
Giai đoạn đến năm 2030
Đến năm 2030, Tủa Chùa đặt mục tiêu trở thành trung tâm nông nghiệp hữu cơ và du lịch sinh thái của Điện Biên, với GRDP bình quân 70 triệu đồng/người và du lịch đóng góp 15% kinh tế. Nông nghiệp tập trung vào chè Shan tuyết và mắc ca trên 500 ha, áp dụng công nghệ sinh học để tăng năng suất 20%. Chương trình OCOP đã đưa 10 sản phẩm chè và rượu Mông Pê đạt 3-4 sao từ 2022, xuất khẩu nội địa và quốc tế. Giao thông được cải thiện qua dự án nâng cấp tỉnh lộ 129 (200 tỷ đồng, khởi công 2023), rút ngắn thời gian đến Điện Biên Phủ còn 2 giờ.
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn 2050, Tủa Chùa hướng tới trở thành huyện du lịch - nông nghiệp hiện đại, là điểm đến sinh thái quốc gia với GRDP bình quân 150 triệu đồng/người, du lịch chiếm 30% kinh tế. Thị trấn Tủa Chùa phát triển thành đô thị loại IV, ứng dụng công nghệ thông minh trong nông nghiệp, với hệ thống tưới tiêu tự động cho 2.000 ha chè Shan tuyết. Khu du lịch lòng hồ sông Đà (500 ha, khởi động 2025) liên kết ba tỉnh, đón 100.000 khách/năm. Nông nghiệp công nghệ cao nghiên cứu giống chè kháng hạn từ 2030, xuất khẩu 5.000 tấn/năm. Di sản cao nguyên đá và hang động được đề cử UNESCO, với bảo tàng dân tộc Mông tại Sính Phình (dự kiến 2040).
