Tổng quan về huyện Tu Mơ Rông trước sáp nhập
Huyện Tu Mơ Rông là huyện miền núi thuộc tỉnh Kon Tum, được thành lập ngày 9/6/2005 trên cơ sở tách ra từ huyện Đăk Tô. Huyện có diện tích tự nhiên khoảng 857,2 km², dân số năm 2019 đạt 27.411 người, mật độ trung bình chỉ khoảng 32 người/km², là một trong những huyện có mật độ dân cư thấp nhất của tỉnh. Thành phần dân cư chủ yếu là đồng bào Xơ Đăng nhóm Hà Lăng, ngoài ra còn có người Kinh và một số dân tộc thiểu số khác, góp phần tạo nên bản sắc văn hóa đa dạng, giàu truyền thống.
Tu Mơ Rông nằm ở khu vực trung tâm Bắc Tây Nguyên, có vị trí địa lý quan trọng với các mặt tiếp giáp:
- Phía Đông giáp huyện Kon Plông
- Phía Tây giáp huyện Ngọc Hồi
- Phía Nam giáp các huyện Đăk Tô và Đăk Hà
- Phía Bắc giáp huyện Đăk Glei và huyện Nam Trà My (Quảng Nam)
Địa hình của huyện chủ yếu là núi cao và chia cắt mạnh, nhiều dãy núi chạy theo hướng Bắc – Nam, tạo nên cảnh quan hùng vĩ. Độ cao trung bình từ 800–1.000 m, có nơi vượt quá 2.000 m như các dãy Ngọc Linh, Ngọc Tu Măng, Ngọc Puôk, Ngọc Păng. Xen kẽ giữa địa hình đồi núi là các thung lũng hẹp, tập trung phần lớn đất canh tác và dân cư sinh sống. Với đặc trưng này, Tu Mơ Rông có nhiều lợi thế phát triển cây công nghiệp, dược liệu và du lịch sinh thái.
Đơn vị hành chính
Toàn huyện hiện có 11 đơn vị hành chính cấp xã, gồm: Đăk Hà (huyện lỵ), Đăk Na, Đăk Rơ Ông, Đăk Sao, Đăk Tơ Kan, Măng Ri, Ngọc Lây, Ngọc Yêu, Tê Xăng, Tu Mơ Rông, Văn Xuôi.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Huyện Tu Mơ Rông hiện có hai tuyến giao thông chính đóng vai trò quan trọng trong kết nối nội huyện và liên vùng.
- Tỉnh lộ 672: Tuyến đường này xuất phát từ huyện Đăk Tô, đi qua đèo Măng Rơi, xuyên qua các xã Đăk Hà và Tu Mơ Rông, sau đó tỏa thành ba nhánh giao thông chính. Nhánh thứ nhất là tuyến Nam Quảng Nam, đi qua xã Ngọc Lây, tiếp giáp với huyện Nam Trà My (tỉnh Quảng Nam), kéo dài đến thành phố Tam Kỳ và điểm cuối tại xã Tam Thanh. Nhánh thứ hai là tuyến Ngọc Hoàng – Măng Bút – Tu Mơ Rông – Mường Hoong – Ngọc Linh, bắt đầu từ khu vực Ngọc Hoàng – Măng Bút (huyện Kon Plông), đi qua các xã Ngọc Yêu, Tu Mơ Rông, Tê Xăng, Măng Ri, rồi đến Mường Hoong – Ngọc Linh (huyện Đăk Glei), cuối cùng kết nối với đường Hồ Chí Minh.
- Tỉnh lộ 678: Tuyến đường này khởi đầu từ xã Đăk Trăm (huyện Đăk Tô), đi qua các xã Đăk Tờ Kan, Đăk Rơ Ông, vượt đèo Văn Loan, tiếp tục qua các xã Đăk Sao, Đăk Na. Trong quy hoạch tương lai, tuyến này sẽ có đường tránh lũ, bắt đầu từ xã Đăk Na đi đến xã Đăk Kroong (huyện Đăk Glei), nhằm bảo đảm an toàn giao thông và hỗ trợ phát triển kinh tế – xã hội.
Kinh tế
Kinh tế huyện Tu Mơ Rông hiện định hướng phát triển đa ngành, trong đó trọng tâm là nông nghiệp và dược liệu, với thế mạnh nổi bật là sâm Ngọc Linh và cây cà phê, được kỳ vọng mang lại nguồn thu nhập bền vững cho người dân. Huyện chú trọng mở rộng diện tích, ứng dụng khoa học kỹ thuật và nâng cao chất lượng sản phẩm nhằm gia tăng giá trị và khả năng cạnh tranh của nông sản. Bên cạnh đó , Tu Mơ Rông khai thác lợi thế về cảnh quan thiên nhiên và bản sắc văn hóa Xơ Đăng để phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, vừa tạo thêm việc làm, vừa quảng bá hình ảnh địa phương. Việc kết hợp giữa nông nghiệp, dược liệu và du lịch được xác định là hướng đi chiến lược, giúp Tu Mơ Rông từng bước khắc phục khó khăn và xây dựng nền kinh tế bền vững.
Các điểm tham quan và di tích
Huyện Tu Mơ Rông có nhiều thắng cảnh thiên nhiên và di sản văn hóa đặc sắc, góp phần tạo nên tiềm năng lớn trong phát triển du lịch sinh thái và cộng đồng.
- Vườn sâm Ngọc Linh (xã Măng Ri): Nằm ở độ cao khoảng 2.000 m trên dãy Ngọc Linh, đây là khu vực bảo tồn và phát triển loài sâm quý hiếm của Việt Nam. Không gian rừng nguyên sinh cùng khí hậu mát mẻ tạo điều kiện thuận lợi cho việc tham quan, nghiên cứu và phát triển du lịch gắn với dược liệu.
- Thác đa tầng (xã Tê Xăng): Thác nước tự nhiên chảy qua nhiều tầng đá, tạo nên cảnh quan hùng vĩ và độc đáo. Đây là điểm đến phù hợp với loại hình du lịch khám phá, trải nghiệm rừng nguyên sinh.
- Thác Siu Puông (xã Đăk Na): Cao trên 1.500 m, có 5 tầng nước đổ theo hình chữ Z, kết hợp với cảnh quan ruộng bậc thang và rừng già nguyên sơ, tạo nên giá trị cảnh quan tự nhiên nổi bật.
- Ruộng bậc thang xã Đăk Na: Khu vực ruộng bậc thang có cảnh quan đẹp, đặc biệt vào mùa lúa chín, mang lại tiềm năng phát triển du lịch nông nghiệp và du lịch cộng đồng.
- Thác Y Hai (xã Măng Ri): Hệ thống thác ba tầng gồm Y Vai, Y Hai và A Manh, với dòng nước mạnh mẽ xen lẫn giữa núi rừng xanh thẳm, là điểm đến có giá trị cao về du lịch sinh thái.
Định hướng phát triển đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050
Mục tiêu đến năm 2030
Huyện Tu Mơ Rông tập trung phát triển kinh tế theo hướng bền vững, khai thác hiệu quả tiềm năng nông – lâm nghiệp và du lịch sinh thái. Trọng tâm là mở rộng diện tích cây công nghiệp dài ngày và cây dược liệu, đặc biệt là sâm Ngọc Linh, đồng thời áp dụng khoa học kỹ thuật để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm. Huyện chú trọng phát triển hạ tầng giao thông, thủy lợi, điện và nước sinh hoạt, tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất và đời sống nhân dân. Trong lĩnh vực du lịch, định hướng hình thành các sản phẩm đặc thù gắn với cảnh quan núi rừng và bản sắc văn hóa dân tộc Xơ Đăng, góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống của người dân.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch huyện Tu Mơ Rông
Tầm nhìn đến năm 2050
Đến năm 2050, Tu Mơ Rông hướng tới trở thành vùng phát triển toàn diện về nông nghiệp, du lịch và dược liệu, đóng vai trò trung tâm dược liệu và sinh thái của tỉnh Kon Tum. Huyện sẽ xây dựng nền kinh tế có giá trị gia tăng cao, gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ, đảm bảo phát triển hài hòa giữa kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường. Hạ tầng kinh tế – xã hội được đồng bộ hóa, tạo dựng không gian sống văn minh, chất lượng cao, đồng thời bảo tồn và phát huy di sản văn hóa truyền thống, biến Tu Mơ Rông thành một điểm đến hấp dẫn, thân thiện và bền vững.
