Tổng quan về huyện Tiên Yên trước sáp nhập
Huyện Tiên Yên nằm ở trung tâm khu vực miền Đông tỉnh Quảng Ninh, giữ vai trò đầu mối giao thông, trung chuyển hàng hóa và kết nối các huyện miền núi, ven biển như Bình Liêu, Ba Chẽ, Đầm Hà, Hải Hà và thành phố Móng Cái. Đây là vùng đất có bề dày lịch sử – văn hóa lâu đời, gắn liền với các thương cảng cổ và cộng đồng cư dân đa dân tộc.
Diện tích tự nhiên của huyện Tiên Yên khoảng 617 km², dân số hơn 50.000 người (trước điều chỉnh địa giới). Địa hình đặc trưng bởi đồi núi thấp, đồng bằng ven sông và vùng cửa biển. Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, mùa đông lạnh, mùa hè nóng ẩm, thuận lợi sản xuất nông – lâm – ngư nghiệp.
Ranh giới hành chính huyện Tiên Yên trước sáp nhập:
- Phía Bắc giáp huyện Bình Liêu
- Phía Nam giáp huyện Vân Đồn
- Phía Đông giáp huyện Đầm Hà và Hải Hà
- Phía Tây giáp huyện Ba Chẽ
Với vị trí này, Tiên Yên được mệnh danh là “ngã ba Đông Bắc”, cửa ngõ giao thương chiến lược trong tam giác tăng trưởng Quảng Ninh – Hải Phòng – Trung Quốc.
Đơn vị hành chính
Trước khi điều chỉnh địa giới, huyện Tiên Yên được chia thành các xã miền núi, xã ven biển và thị trấn trung tâm. Mỗi xã có nét đặc trưng riêng về kinh tế, dân tộc và văn hóa truyền thống.
Các đơn vị hành chính của huyện Tiên Yên trước sáp nhập gồm: Thị trấn Tiên Yên, Xã Tiên Lãng, Xã Đông Hải, Xã Đồng Rui, Xã Hải Lạng, Xã Hà Lâu, Xã Phong Dụ, Xã Yên Than, Xã Đại Dực, Xã Điền Xá
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Cơ sở hạ tầng huyện Tiên Yên trước sáp nhập phát triển khá đồng bộ nhờ vị trí đầu mối giao thông quan trọng. Quốc lộ 18A chạy xuyên huyện, nối Hạ Long – Móng Cái, là tuyến giao thông huyết mạch phục vụ vận tải hàng hóa, du lịch và kết nối kinh tế vùng. Ngoài ra, Tiên Yên còn có Quốc lộ 4B nối thị trấn Tiên Yên với Bình Liêu, các tuyến tỉnh lộ liên huyện về Ba Chẽ, Đầm Hà.
Hạ tầng đô thị thị trấn Tiên Yên được nâng cấp đồng bộ: hệ thống đường nội thị, chiếu sáng, cấp nước, trung tâm thương mại, chợ đầu mối, bệnh viện, trường học. Khu vực xã Đồng Rui, Đông Hải có các bến cá, điểm tập kết hải sản.
Điện lưới quốc gia phủ 100% xã, thị trấn; hệ thống viễn thông, internet, truyền hình được triển khai rộng khắp. Các công trình hạ tầng phục vụ nông – lâm – ngư nghiệp như thủy lợi, đường nội đồng, bến cảng được đầu tư, cải thiện đáng kể điều kiện sản xuất và đời sống dân cư.
Kinh tế
Kinh tế huyện Tiên Yên trước sáp nhập phát triển đa dạng với ba trụ cột: nông – lâm – ngư nghiệp, thương mại dịch vụ và tiểu thủ công nghiệp.
Nông nghiệp tập trung tại các xã Đại Dực, Phong Dụ, Yên Than, với diện tích lúa chất lượng cao, cây màu, chăn nuôi gia súc, gia cầm. Tiên Yên nổi tiếng với đặc sản gà Tiên Yên – thương hiệu đã được bảo hộ chỉ dẫn địa lý, tiêu thụ rộng rãi trong tỉnh và xuất khẩu.
Lâm nghiệp phát triển ổn định, tập trung trồng rừng sản xuất (keo, bạch đàn), khai thác lâm sản phụ và nuôi ong mật. Diện tích rừng che phủ đạt hơn 70%, góp phần bảo vệ môi trường sinh thái.
Khai thác và nuôi trồng thủy sản là thế mạnh của các xã ven biển: Đồng Rui, Đông Hải, Tiên Lãng. Các nghề chính gồm nuôi tôm, nuôi ngao, nuôi cá lồng bè, khai thác hải sản ven bờ, tạo nguồn thu nhập quan trọng cho hàng nghìn lao động.
Thương mại – dịch vụ phát triển sôi động tại thị trấn Tiên Yên, hình thành hệ thống chợ trung tâm, chợ đầu mối hải sản, các cửa hàng cung ứng vật tư nông nghiệp và dịch vụ vận tải hàng hóa. Du lịch sinh thái và cộng đồng bước đầu được khai thác, nhất là ở vùng cửa biển và các bản làng dân tộc.
Làng nghề truyền thống
Nghề nuôi, chế biến hải sản tại các xã Đồng Rui, Đông Hải, Tiên Lãng. Người dân vẫn duy trì cách phơi khô cá, tôm, mực, sản xuất nước mắm thủ công với phương pháp ủ chượp truyền thống, sản phẩm được thương lái thu mua tiêu thụ khắp Quảng Ninh. Nghề đan lát mây tre phát triển tại các xã Đại Dực, Phong Dụ, Yên Than. Những sản phẩm thúng, giỏ, rổ rá, mẹt thủ công vẫn là vật dụng quen thuộc trong đời sống sinh hoạt và sản xuất của cư dân vùng cao.
Tiên Yên còn nổi tiếng với nghề nuôi ong mật tự nhiên, sản phẩm mật ong rừng đạt chứng nhận OCOP, được khách hàng tin dùng. Một số hộ dân duy trì nghề làm bánh gai, bánh chưng, phục vụ lễ hội, cúng bái và bán tại chợ phiên. Đặc biệt, nghề nuôi gà Tiên Yên – tuy không phải là “làng nghề” đúng nghĩa – nhưng được coi là nghề truyền thống nổi bật, góp phần tạo thương hiệu “gà đồi Tiên Yên” trứ danh cả vùng Đông Bắc.
Di tích, danh lam thắng cảnh
Phố cổ Tiên Yên, được ví như “phố cổ Hội An thu nhỏ”, với hàng chục ngôi nhà gỗ lim cổ kính, mái ngói âm dương, mặt tiền buôn bán sầm uất từ thế kỷ XIX. Phố cổ không chỉ là chứng nhân lịch sử thương cảng xưa mà còn là điểm check-in thu hút khách du lịch.
Đền Cửa Ông Tiên Yên, Đình Làng Lục Nà, Chùa Tiên Lãng là các di tích văn hóa tâm linh được xếp hạng di tích cấp tỉnh, gắn với tín ngưỡng cộng đồng địa phương. Khu bảo tồn Đồng Rui, một trong những hệ sinh thái rừng ngập mặn lớn nhất miền Bắc, sở hữu hệ động thực vật phong phú, bãi triều, cửa sông tuyệt đẹp, rất phù hợp phát triển du lịch sinh thái. Các bản làng người Dao Thanh Y, người Tày tại Đại Dực, Phong Dụ giữ nhiều lễ hội đặc sắc như Lễ hội Nhảy lửa, Lễ cấp sắc, các nghề thủ công, ẩm thực truyền thống độc đáo.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Trong giai đoạn đến năm 2030, huyện ưu tiên đầu tư đồng bộ hệ thống hạ tầng: Quốc lộ 18A, Quốc lộ 4B, tuyến đường ven biển, các tuyến liên xã kết nối vùng sản xuất nông – thủy sản tập trung. Về nông nghiệp, huyện phát triển các vùng chuyên canh: lúa chất lượng cao, rau màu an toàn, vùng nuôi thủy sản công nghệ cao (Đồng Rui, Đông Hải), gắn với xây dựng thương hiệu sản phẩm OCOP. Du lịch được định hướng trở thành ngành kinh tế mũi nhọn: Phố cổ Tiên Yên, rừng ngập mặn Đồng Rui, du lịch cộng đồng bản Dao, Tày, kết hợp phát triển các tour khám phá, homestay, sản phẩm ẩm thực đặc sản.
Tầm nhìn đến năm 2050
Đến năm 2050, Tiên Yên phấn đấu trở thành trung tâm dịch vụ – thương mại, du lịch sinh thái – văn hóa đặc sắc, nông nghiệp sạch của tỉnh Quảng Ninh. Huyện định hướng hình thành các cụm logistics quy mô nhỏ phục vụ lưu thông hàng hóa, trung tâm phân phối nông – thủy sản. Du lịch sinh thái rừng ngập mặn, biển cửa sông và phố cổ trở thành sản phẩm du lịch chủ lực. Trong nông nghiệp, Tiên Yên xây dựng thương hiệu quốc gia cho gà Tiên Yên, thủy sản Đồng Rui, mật ong rừng, áp dụng công nghệ cao, phát triển chuỗi giá trị bền vững.
