Tổng quan về huyện Tân Sơn
Huyện Tân Sơn nằm ở phía Tây Nam tỉnh Phú Thọ, thuộc khu vực trung du và miền núi Bắc Bộ. Đây là huyện miền núi đặc thù, với địa hình chủ yếu là núi cao, xen kẽ các thung lũng hẹp và vùng đồi thấp. Tân Sơn không chỉ có vai trò chiến lược trong bảo vệ rừng đầu nguồn mà còn là vùng chuyển tiếp giữa các tỉnh miền núi phía Bắc và trung du Bắc Bộ.
Tân Sơn là huyện có diện tích tự nhiên lớn nhất tỉnh Phú Thọ, đạt khoảng 688,6 km².
Dân số năm 2019 vào khoảng 85.731 người, phân bố không đồng đều giữa các xã vùng cao và vùng thấp.
Mật độ dân số trung bình khoảng 125 người/km², thấp hơn nhiều so với các huyện đồng bằng trong tỉnh, phản ánh rõ đặc điểm địa hình rộng và dân cư thưa thớt.
Tân Sơn tiếp giáp với nhiều huyện thuộc các tỉnh lân cận, đóng vai trò là cầu nối vùng cao và trung du:
- Phía Đông giáp huyện Thanh Sơn
- Phía Bắc giáp huyện Yên Lập và huyện Văn Chấn (tỉnh Yên Bái)
- Phía Tây giáp huyện Phù Yên (Sơn La)
- Phía Nam giáp huyện Đà Bắc (Hòa Bình)
Với vị trí đặc biệt này, Tân Sơn đóng vai trò quan trọng trong kết nối liên vùng giữa các tỉnh trung du – miền núi phía Bắc và cũng là khu vực giàu tiềm năng phát triển lâm nghiệp, du lịch sinh thái và văn hóa các dân tộc thiểu số.
Đơn vị hành chính
Huyện Tân Sơn gồm:
- Thị trấn Tân Phú – là trung tâm hành chính huyện.
- 16 xã: Đồng Sơn, Kiệt Sơn, Kim Thượng, Lai Đồng, Long Cốc, Minh Đài, Mỹ Thuận, Tam Thanh, Tân Sơn, Thạch Kiệt, Thu Cúc, Thu Ngạc, Văn Luông, Vinh Tiền, Xuân Đài, Xuân Sơn.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
- Hạ tầng giao thông Tân Sơn có nhiều thách thức do địa hình đồi núi. Quốc lộ 32 và 32B là các trục chính kết nối huyện với thị xã Phú Thọ và Hà Nội. Nhiều đường liên xã và thôn bản vẫn khó đi vào mùa mưa, tuy nhiên chính quyền địa phương đã đầu tư nâng cấp tuyến đường nông thôn phục vụ dân sinh và kết nối du lịch vùng núi.
- Hạ tầng cấp điện, cấp nước, viễn thông dần được phủ đến vùng trung tâm, tuy một số xã vùng xa như Thu Cúc và Kim Thượng vẫn thiếu sót về dịch vụ công cộng cơ bản.
Kinh tế
Kinh tế huyện chủ yếu dựa vào:
- Nông nghiệp, lâm nghiệp và chăn nuôi: lúa, ngô, chè, cây công nghiệp như sắn, mía; rừng sản xuất đóng vai trò quan trọng với diện tích lớn và sản phẩm từ rừng.
- Du lịch sinh thái: đặc biệt khai thác tiềm năng lớn từ Vườn quốc gia Xuân Sơn – nằm trong địa phận huyện, có diện tích khoảng 150,48 km², là khu rừng nguyên sinh với hệ sinh thái phong phú, phục vụ du lịch khám phá và bảo tồn thiên nhiên.
Khu công nghiệp/ Làng nghề truyền thống
Huyện Tân Sơn (Phú Thọ) đã được quy hoạch phát triển các khu, cụm công nghiệp nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế và khai thác tiềm năng địa phương. Các khu vực công nghiệp trọng điểm gồm:
- Khu công nghiệp Minh Tân
- Khu công nghiệp Sơn Thịnh
- Cụm công nghiệp Tân Phú
- Cụm công nghiệp Thu Cúc
- Cụm công nghiệp Mỹ Thuận
Bên cạnh đó huyện Tân Sơn có một số làng nghề truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Nổi bật nhất là làng nghề dệt thổ cẩm của đồng bào Mường tại hai xã Kim Thượng và Xuân Đài, nơi lưu giữ kỹ thuật dệt thủ công tinh xảo qua nhiều thế hệ. Bên cạnh đó, xã Mỹ Thuận còn có làng nghề chế biến chè Mu Vố, nổi tiếng với các sản phẩm chè truyền thống được gìn giữ và phát triển theo hướng bền vững.
Di tích – Lễ hội
Huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ sở hữu nhiều di tích lịch sử – văn hóa cùng các điểm du lịch sinh thái hấp dẫn, tiêu biểu cho sự giao thoa giữa thiên nhiên và truyền thống.
Các di tích tiêu biểu gồm:
- Đền Cửa Thánh (xã Thạch Kiệt): Di tích tâm linh quan trọng nằm tại Khu Chiềng, gắn liền với tín ngưỡng bản địa.
- Đền thờ Vía Lúa (xã Thu Cúc): Tọa lạc ở Khu Giác, mang giá trị văn hóa đặc biệt trong đời sống nông nghiệp truyền thống.
- Đền Tằn (xã Minh Đài): Là di tích có giá trị lịch sử, được người dân địa phương gìn giữ và bảo tồn.
- Vườn quốc gia Xuân Sơn: Khu bảo tồn thiên nhiên có hệ sinh thái đa dạng, địa hình núi đá vôi hùng vĩ, là điểm đến lý tưởng cho du lịch sinh thái và khám phá.
- Bản Cỏi, thác Ngọc, khu Dù: Các điểm du lịch cộng đồng nổi bật, nơi du khách có thể trải nghiệm văn hóa dân tộc, ẩm thực bản địa và các hoạt động ngoài trời độc đáo.
Định hướng phát triển đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050
Mục tiêu đến năm 2030
- Cải thiện mạnh mẽ cơ sở hạ tầng giao thông liên xã, đặc biệt các trục kết nối đến thị trấn Tân Phú và các xã du lịch.
- Phát triển du lịch sinh thái tại Xuân Sơn, liên kết sản phẩm du lịch cộng đồng tại các xã như Long Cốc, Xuân Đài, Minh Đài.
- Khuyến khích phát triển các cụm chế biến nông sản, sản phẩm thổ cẩm, chế biến cây dược liệu; hình thành mô hình hợp tác xã nông lâm nghiệp bền vững.
- Tăng tỷ trọng thu nhập từ ngành dịch vụ thương mại, du lịch và hỗ trợ người dân vùng sâu để giảm nghèo; nâng cao chất lượng y tế, giáo dục xã hội ở các vùng xa.
Tầm nhìn đến năm 2050
- Tân Sơn trở thành huyện miền núi phát triển đồng bộ, kết hợp du lịch sinh thái – bảo tồn – nông nghiệp chất lượng cao.
- Xây dựng khu đô thị sinh thái tại thị trấn Tân Phú tiên tiến, gắn kết với vùng du lịch thiên nhiên Xuân Sơn.
- Thiết lập hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật và xã hội hoàn thiện: y tế, trường học, giao thông, hạ tầng xanh đảm bảo chất lượng sống cao cho người dân.
- Phát triển nền kinh tế xanh: bảo vệ rừng, nông nghiệp hữu cơ, du lịch trải nghiệm, thân thiện môi trường.
