Tổng quan về huyện Tân Lạc
Huyện Tân Lạc nằm ở phía tây nam tỉnh Hòa Bình (thuộc vùng Tây Bắc Bộ), cách thành phố Hòa Bình khoảng 60 km và cách Hà Nội khoảng 120–130 km. Tân Lạc có địa hình đồi núi thấp xen thung lũng, khí hậu mát mẻ quanh năm. Với vị trí tiếp giáp nhiều huyện của tỉnh Hòa Bình và Thanh Hóa, huyện không chỉ có vai trò kết nối vùng mà còn có tiềm năng về phát triển nông nghiệp đặc sản, du lịch sinh thái và văn hóa bản địa.
- Diện tích tự nhiên của huyện là khoảng 523 km²,
- Dân số năm 2019 đạt 86.889 người,
- Mật độ dân số khoảng 170–274 người/km²
Vị trí địa lý & Tiếp giáp
Huyện Tân Lạc tiếp giáp với các đơn vị hành chính:
- Phía Bắc giáp huyện Đà Bắc (ranh giới là lòng hồ Hòa Bình)
- Phía Đông & Đông Bắc giáp huyện Cao Phong và Lạc Sơn
- Phía Tây giáp huyện Mai Châu
- Phía Nam giáp huyện Bá Thước (Thanh Hóa)
Đơn vị hành chính
Huyện Tân Lạc có 16 đơn vị hành chính:
- Thị trấn Mãn Đức là trung tâm hành chính huyện
- 15 xã: Đông Lai, Gia Mô, Lỗ Sơn, Mỹ Hòa, Ngổ Luông, Ngọc Mỹ, Nhân Mỹ (ra đời sau sáp nhập Do Nhân + Quy Mỹ + Tuân Lộ năm 2019), Phong Phú (gồm cả Địch Giáo cũ), Phú Cường, Phú Vinh, Quyết Chiến, Suối Hoa, Thanh Hối, Tử Nê, Vân Sơn.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
- Giao thông: Quốc lộ 6 là tuyến chính kết nối huyện với thành phố Hòa Bình – Hà Nội; Quốc lộ 12B đi qua đưa du khách vào vùng Tây Bắc. Đường liên xã, liên bản đang dần được bêtông hoá, nhiều xã vùng sâu vẫn gặp khó khăn mùa mưa lũ.
- Tiện ích xã hội: Điện lưới, nước sạch và viễn thông phủ rộng; y tế, trường học cơ bản ở thị trấn và xã trung tâm đã đạt chuẩn; nhiều xã vùng xa còn thiếu dịch vụ và cơ sở hạ tầng chuyên nghiệp.
Kinh tế
- Nông – lâm nghiệp: Người dân sản xuất lúa nước, ngô, cây ăn quả bản địa, chăn nuôi gia súc nhỏ và khai thác lâm sản rừng. Các xã như Mỹ Hòa, Lỗ Sơn, Vân Sơn có sản phẩm nông nghiệp đặc trưng.
- Thương mại – dịch vụ: Thị trấn Mãn Đức là đầu mối giao dịch hàng hóa nông sản, vật tư nông nghiệp, đồng thời là điểm dừng chân chính của du khách đến vùng lòng hồ sông Đà.
- Du lịch cộng đồng – sinh thái: Với cảnh lòng hồ, bản Mường tại xã Ngổ Luông, Đông Lai, Vân Sơn,... huyện đang phát triển homestay, trải nghiệm thiên nhiên, sản phẩm bản địa phục vụ du lịch nội tỉnh.
Khu công nghiệp/ Làng nghề truyền thống
Trước thời điểm sáp nhập, huyện Tân Lạc không có khu công nghiệp tập trung quy mô lớn như các vùng đô thị. Tuy nhiên, trên địa bàn huyện đã quy hoạch và hình thành một số cụm tiểu thủ công nghiệp – dịch vụ quy mô nhỏ, chủ yếu tập trung tại:
- Thị trấn Mãn Đức: là trung tâm hành chính – kinh tế của huyện, tập trung một số cơ sở chế biến nông sản, sản xuất vật liệu xây dựng phục vụ nhu cầu nội địa.
- Một số xã trung tâm như Phong Phú, Lỗ Sơn, Phú Cường có cụm xưởng nhỏ về chế biến lâm sản, sản xuất hàng thủ công, cơ khí nông nghiệp...
Tân Lạc nổi bật với làng nghề thủ công truyền thống gắn với văn hóa dân tộc Mường. Một số nghề tiêu biểu:
- Dệt thổ cẩm:
- Phát triển mạnh tại các xã Vân Sơn, Đông Lai, Lỗ Sơn, nơi đồng bào Mường còn lưu giữ kỹ thuật dệt thổ cẩm cổ truyền, hoa văn mang đậm sắc thái văn hóa bản địa.
- Sản phẩm gồm: Váy áo Mường, khăn thổ cẩm, túi vải thêu tay… được dùng trong đời sống và dần trở thành hàng lưu niệm phục vụ du lịch.
- Chế biến nông sản:
- Nhiều hộ gia đình và hợp tác xã tại các xã Mỹ Hòa, Phú Vinh, Phong Phú sản xuất các sản phẩm như: Chuối sấy dẻo, măng khô, rượu cần, rượu chuối hột, trà lá đinh lăng,... theo mô hình gia đình hoặc làng nghề quy mô nhỏ.
- Một số sản phẩm đã được chứng nhận OCOP cấp huyện, góp phần nâng cao giá trị nông sản bản địa.
- Đan lát tre mây và thủ công mỹ nghệ: Tồn tại ở các xã có nhiều rừng như Gia Mô, Ngổ Luông, sản phẩm gồm: Giỏ đựng, mẹt, nón, mành tre,... phục vụ sinh hoạt và làm quà tặng truyền thống.
Di tích lịch sử – văn hóa
Huyện Tân Lạc nổi tiếng với nhiều di tích gắn liền với lịch sử và văn hóa lâu đời của người Mường Bi – một trong bốn vùng Mường cổ lớn nhất xứ Mường Hòa Bình (Mường Bi, Mường Vang, Mường Thàng, Mường Động). Một số di tích tiêu biểu:
- Động Thác Bờ (xã Ngòi Hoa): Nằm ven lòng hồ sông Đà, là nơi gắn với tín ngưỡng thờ Bà Chúa Thác Bờ – một biểu tượng linh thiêng trong tâm thức người Mường, đặc biệt thu hút du khách và phật tử cả nước trong mùa lễ hội đầu năm.
- Di tích Mường Bi cổ (xã Phong Phú, Đông Lai…): ồm các mường, bản làng cổ của người Mường còn lưu giữ nhà sàn cổ, trang phục, lễ nghi và sử thi dân gian như Mo Mường, mang giá trị lịch sử – dân tộc to lớn.
Định hướng phát triển đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050
Mục tiêu đến năm 2030
- Hoàn thiện hạ tầng giao thông nội vùng, đặc biệt tuyến ven sông Đà và đường đến các xã ven hồ.
- Phát triển nông nghiệp chất lượng cao và sản phẩm OCOP như chuối khô, măng rừng, rượu cần.
- Khai thác du lịch cộng đồng bản Mường: homestay, trekking, chợ phiên văn hóa.
- Cải thiện tiếp cận dịch vụ y tế và giáo dục tại các xã vùng sâu.
Tầm nhìn đến năm 2050
- Tân Lạc trở thành điểm đến du lịch sinh thái – văn hóa tiêu biểu vùng Tây Bắc, kết hợp lòng hồ, bản Mường và lễ hội dân gian.
- Phát triển kinh tế đa ngành: Nông nghiệp sạch, du lịch cộng đồng, dịch vụ, bảo tồn sinh thái và văn hóa.
- Xây dựng thị trấn Mãn Đức thành đô thị sinh thái – dịch vụ – du lịch cấp huyện, có hạ tầng đồng bộ, dịch vụ hiện đại.
- Bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Mường qua lễ hội, làng nghề, kiến trúc nhà sàn, tạo nền tảng phát triển bền vững cộng đồng.
