Tổng quan về huyện Quỳ Hợp trước sáp nhập
Huyện Quỳ Hợp trước sáp nhập là một trong những địa phương miền núi điển hình của tỉnh Nghệ An, được thành lập từ năm 1963 theo Quyết định số 53/CP của Hội đồng Chính phủ, tách từ huyện Quỳ Châu cũ. Nằm ở vị trí chiến lược phía Tây Bắc tỉnh, Quỳ Hợp nổi bật với địa hình đồi núi trùng điệp và là nơi hội tụ của các cộng đồng dân tộc Thái, Thổ và Kinh, tạo nên một bức tranh văn hóa đa dạng.
Diện tích tự nhiên của huyện đạt khoảng 941,28 km², chiếm một phần quan trọng trong tổng diện tích miền núi Nghệ An, với địa hình chủ yếu là núi cao và thung lũng sông suối, đặc biệt là hệ thống sông Hiếu và các nhánh sông Nậm Nơn, tạo điều kiện thuận lợi cho nông nghiệp, thủy lợi và khai thác khoáng sản. Dân số trước sáp nhập ước tính khoảng 134.154 người (dữ liệu năm 2019), với mật độ dân cư trung bình 143 người/km², tập trung chủ yếu ở các khu vực đồng bằng ven sông và thị trấn trung tâm, nơi hơn 50% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số.
Về ranh giới hành chính, huyện Quỳ Hợp được bao quanh bởi các địa phương lân cận, tạo nên một hệ thống liên kết chặt chẽ:
- Phía Bắc giáp huyện Quế Phong
- Phía Nam giáp huyện Tân Kỳ và huyện Anh Sơn
- Phía Đông giáp huyện Nghĩa Đàn
- Phía Tây giáp huyện Con Cuông và huyện Quỳ Châu
Đơn vị hành chính
Trước đợt sắp xếp lớn năm 2025 theo Nghị quyết số 1678/NQ-UBTVQH15, huyện Quỳ Hợp bao gồm 1 thị trấn và 20 xã, tạo nên một hệ thống hành chính cấp cơ sở đa dạng, phù hợp với địa hình miền núi. Các đơn vị này được phân bố hợp lý, với thị trấn trung tâm làm đầu mối giao thương và các xã tập trung vào sản xuất nông lâm nghiệp, khai thác khoáng sản.
Danh sách các đơn vị hành chính cụ thể bao gồm thị trấn Quỳ Hợp (huyện lỵ), xã Bắc Sơn, xã Châu Cường, xã Châu Đình, xã Châu Hồng, xã Châu Lộc, xã Châu Lý, xã Châu Quang, xã Châu Thái, xã Châu Thành, xã Châu Tiến, xã Đồng Hợp, xã Hạ Sơn, xã Liên Hợp, xã Minh Hợp, xã Nam Sơn, xã Nghĩa Xuân, xã Tam Hợp, xã Thọ Hợp, xã Văn Lợi, xã Yên Hợp.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Cơ sở hạ tầng của huyện Quỳ Hợp trước sáp nhập đã có những bước tiến đáng kể, góp phần thay đổi diện mạo một huyện miền núi khó khăn. Hệ thống giao thông là yếu tố then chốt, với Quốc lộ 48 xuyên qua huyện dài hơn 50km, kết nối trực tiếp từ thị trấn Quỳ Hợp đến các tỉnh lân cận như Hà Tĩnh và Thanh Hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho vận tải hàng hóa và du lịch.
Các tuyến đường huyện như đường Hồ Chí Minh đoạn qua Quỳ Hợp đã được nâng cấp với kinh phí hơn 100 tỷ đồng từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia, giúp giảm thời gian di chuyển từ trung tâm huyện đến thành phố Vinh xuống còn khoảng 3 giờ. Bên cạnh đó, mạng lưới đường liên xã đạt mật độ trung bình 0,25km/km², với hơn 80% các xã được tiếp cận đường nhựa bê tông hóa, giảm thiểu tình trạng lầy lội mùa mưa và bụi bặm mùa khô, hỗ trợ giao thương nội huyện và giao lưu kinh tế với các huyện lân cận.
Kinh tế
Kinh tế huyện Quỳ Hợp trước sáp nhập chủ yếu dựa vào nông lâm nghiệp, với sự chuyển dịch dần sang công nghiệp khai khoáng và dịch vụ, đạt tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân 8-9%/năm trong giai đoạn 2016-2020. Nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn nhất, khoảng 45%, tập trung vào trồng lúa nước, ngô, sắn, chè và cây ăn quả trên diện tích hơn 30.000 ha đất canh tác, với sản lượng lúa đạt 60.000 tấn/năm, nhờ hệ thống thủy lợi từ sông Hiếu. Các xã như Châu Quang và Châu Thái nổi bật với mô hình nông nghiệp hữu cơ, sản xuất chè xanh và cây dược liệu, mang về doanh thu hơn 300 tỷ đồng hàng năm.
Công nghiệp và xây dựng chiếm 30%, chủ yếu là khai thác khoáng sản như đá trắng và thiếc tại mỏ Châu Cường, với các doanh nghiệp như Công ty Khoáng sản Nghệ An đầu tư hàng trăm tỷ đồng vào dây chuyền sản xuất xi măng. Khu công nghiệp Quỳ Hợp quy mô 200 ha đã thu hút 15 dự án, tạo việc làm cho hơn 5.000 lao động địa phương. Dịch vụ thương mại phát triển mạnh ở thị trấn Quỳ Hợp, với các chợ đầu mối và dịch vụ logistics dọc Quốc lộ 48, đóng góp 25% GRDP. Thu nhập bình quân đầu người đạt khoảng 45 triệu đồng/năm, cao hơn mức trung bình miền núi Nghệ An.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Giai đoạn 2021-2030, Quỳ Hợp tập trung xây dựng hạ tầng đồng bộ và khai thác lợi thế khoáng sản, theo Quyết định 509/QĐ-UBND phê duyệt nhiệm vụ quy hoạch vùng huyện. Mục tiêu chính là hình thành trung tâm công nghiệp khai khoáng lớn của tỉnh, với các dự án như mở rộng mỏ đá vôi Châu Lộc (đầu tư 1.200 tỷ đồng, tạo 3.000 việc làm) và nhà máy chế biến xi măng tại xã Châu Lý, dự kiến hoàn thành năm 2027. Đồng thời, phát triển du lịch cộng đồng qua Dự án bảo tồn văn hóa Mường Ham (ngân sách 150 tỷ đồng từ Chương trình 135), nâng cấp đường vào di tích và xây dựng 20 homestay, nhắm đến 100.000 lượt khách/năm.
Tầm nhìn đến năm 2050
Đến năm 2050, Quỳ Hợp hướng tới trở thành thành phố công nghiệp sinh thái hiện đại, tích hợp kinh tế số và du lịch quốc tế, theo tầm nhìn Quy hoạch tỉnh Nghệ An. Dân số dự kiến đạt 150.000 người, với hệ thống đô thị tập trung tại thị trấn Quỳ Hợp mở rộng thành đô thị loại IV, kết nối qua mạng lưới đường sắt cao tốc và sân bay Vinh. Các dự án dài hạn như Khu kinh tế cửa khẩu Quỳ Hợp (liên kết Lào, đầu tư 20.000 tỷ đồng) sẽ thúc đẩy thương mại biên giới, đạt kim ngạch xuất khẩu 10.000 tỷ đồng/năm.
