Tổng quan về huyện Quế Phong trước sáp nhập
Trước sáp nhập năm 2025, huyện Quế Phong là một địa phương miền núi điển hình của Nghệ An, với vị trí cuối cùng trên trục Quốc lộ 48A, cách thành phố Vinh khoảng 180 km. Diện tích tự nhiên đạt 1.890,32 km², chủ yếu là địa hình đồi núi cao và rừng nguyên sinh, chiếm hơn 77,5% diện tích che phủ rừng, tạo nên hệ sinh thái đa dạng thuộc Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt rộng hơn 85.000 ha. Dân số lúc bấy giờ khoảng 75.869 người, với 16.200 hộ, trong đó dân tộc thiểu số chiếm 90,46%, chủ yếu là người Thái, Khơ Mú và Mông, sống rải rác ở 107 thôn bản.
Ranh giới hành chính của huyện được xác định rõ nét như sau:
- Phía Nam và Đông Nam giáp huyện Quỳ Châu
- Phía Tây Nam giáp huyện Tương Dương
- Phía Tây giáp Lào
- Phía Bắc và phía Đông giáp huyện Thường Xuân (Thanh Hóa)
Đơn vị hành chính
Hệ thống đơn vị hành chính của huyện Quế Phong trước sáp nhập được tổ chức hợp lý để hỗ trợ quản lý biên giới và phát triển cộng đồng dân tộc thiểu số, với trung tâm là thị trấn Kim Sơn làm huyện lỵ. Cấu trúc này đảm bảo sự gần gũi giữa chính quyền cơ sở và người dân, đồng thời thúc đẩy các chương trình hỗ trợ kinh tế - xã hội ở vùng sâu, vùng xa. Các đơn vị được phân bố dọc theo địa hình núi rừng, tập trung vào bảo vệ biên giới và khai thác tài nguyên địa phương. Dựa trên dữ liệu hành chính chính thức, các đơn vị bao gồm thị trấn Kim Sơn, xã Cắm Muộn, xã Châu Kim, xã Châu Thôn, xã Đồng Văn, xã Hạnh Dịch, xã Mường Nọc, xã Nậm Giải, xã Nậm Nhoóng, xã Quang Phong, xã Thông Thụ, xã Tiền Phong, xã Tri Lễ.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Cơ sở hạ tầng huyện Quế Phong trước sáp nhập đã có những tiến bộ đáng kể, dù đối mặt với địa hình miền núi hiểm trở và kinh phí hạn chế, góp phần cải thiện đời sống cho hơn 75.000 dân cư. Hệ thống giao thông là trọng tâm, với Quốc lộ 48A chạy qua trung tâm, kết nối từ Vinh đến biên giới Lào qua thị trấn Kim Sơn, giúp vận chuyển nông lâm sản hiệu quả. Đến năm 2024, hơn 70% đường liên xã được nhựa hóa, bao gồm các dự án nâng cấp tuyến 544B và Quốc lộ 16 với kinh phí từ chương trình 135, giảm thời gian di chuyển từ trung tâm huyện đến các bản biên giới xuống còn 1-2 giờ. Các công trình cầu như cầu Minh Tiến ở xã Châu Thôn, cầu Na Phày và cầu Pà Pạt ở xã Mường Nọc đã được hoàn thành, hỗ trợ giao thương biên mậu và giảm rủi ro lũ lụt.
Kinh tế
Kinh tế huyện Quế Phong trước sáp nhập chủ yếu dựa vào nông lâm nghiệp và biên mậu, với sự chuyển dịch dần sang du lịch và tiểu thủ công, phản ánh chiến lược phát triển xanh theo quy hoạch tỉnh Nghệ An. Nông nghiệp chiếm 60% GDP, tập trung trồng lúa nước (2.700 ha vụ xuân 2024, năng suất 55 tạ/ha), mía (201 ha), rau đậu (297 ha) và ngô (117 ha), cùng nuôi trồng thủy sản lồng bè trên 254 ha với 440 ô. Lâm nghiệp là trụ cột, với độ che phủ rừng 77,5%, khai thác bền vững quế (gần 100 ha ở xã Hạnh Dịch, sản lượng 50 tấn/năm) và dược liệu, góp 30% ngân sách.
Bất động sản
Tình hình bất động sản huyện Quế Phong trước sáp nhập còn khiêm tốn, phản ánh vị thế huyện nghèo miền núi với hạ tầng đô thị hạn chế, nhưng đang dần khởi sắc nhờ quy hoạch sử dụng đất và tiềm năng du lịch. Đa số giao dịch tập trung vào đất nông lâm nghiệp và nhà ở nông thôn, với giá trung bình 50-100 triệu đồng/ha đất rừng sản xuất, tăng 10-15% hàng năm nhờ chứng nhận FSC bền vững. Khu vực thị trấn Kim Sơn là điểm nóng, nơi chợ mới (khai trương 2021, 365 kiot) thúc đẩy thương mại, đẩy giá đất mặt tiền Quốc lộ 48A lên 20-30 triệu đồng/m², thu hút đầu tư nhỏ lẻ từ Vinh và Thanh Hóa.
Các dự án nổi bật chủ yếu là nhà ở xã hội và homestay du lịch, như 50 homestay Mường Đán ở xã Hạnh Dịch, hỗ trợ từ chương trình OCOP, với vốn đầu tư 20-50 triệu đồng/hộ. Đất biên giới Thông Thụ thu hút đầu tư thương mại, nhưng quy định an ninh hạn chế chuyển nhượng. Theo Quyết định 366/QĐ-UBND năm 2022, đất đô thị quy hoạch 2.344 ha, đất thương mại-dịch vụ 14 ha, dự kiến chuyển 795 ha nông nghiệp sang phi nông nghiệp đến 2030, mở cơ hội cho khu dân cư mới và cụm công nghiệp 39 ha. Năm 2024, giao dịch bất động sản tăng 20% nhờ hạ tầng cầu đường, nhưng tỷ lệ đô thị hóa chỉ 10%, chủ yếu nhà sàn dân tộc.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Định hướng phát triển huyện Quế Phong đến năm 2030 tập trung xây dựng kinh tế xanh biên giới, theo Quy hoạch tỉnh Nghệ An 2021-2030 tại Quyết định 1059/QĐ-TTg năm 2023, với mục tiêu GRDP tăng 7-8%/năm, giảm nghèo dưới 10% và đạt chuẩn huyện khá Tây Bắc. Vùng 7 (Quỳ Hợp, Quỳ Châu, Quế Phong) lấy đô thị Quỳ Hợp làm trung tâm, phát triển dọc Quốc lộ 48A với dịch vụ thương mại, y tế và du lịch sinh thái. Dự án trọng điểm bao gồm nâng cấp Quốc lộ 48A đoạn Quế Phong với 500 tỷ đồng, hoàn thành 2026, kết nối biên giới; xây nhà máy chế biến dược liệu tại Quế Phong theo GMP-WHO, đầu tư 200 tỷ đồng từ 2024, khai thác 100 ha quế và đương quy.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch huyện Quế Phong
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn đến năm 2050 của huyện Quế Phong hướng tới trung tâm kinh tế sinh thái biên giới, theo Quy hoạch tỉnh đến 2050 tại Quyết định 1059/QĐ-TTg, với GRDP gấp 8 lần hiện tại và đô thị hóa 40%, thuộc hệ thống 45 đô thị Nghệ An. Chiến lược nhấn mạnh kinh tế số xanh, với khu kinh tế biên giới Thông Thụ mở rộng 300 ha, thu hút 10.000 tỷ đồng FDI từ ASEAN đến 2045, tập trung chế biến lâm sản công nghệ cao. Khu công nghiệp nhẹ Kim Sơn 150 ha tạo 8.000 việc làm, áp dụng AI theo dõi rừng và nông nghiệp thông minh trên 8.000 ha cây hữu cơ, xuất khẩu EU-Mỹ.
