Tổng quan về huyện Pác Nặm trước sáp nhập
Huyện Pác Nặm là đơn vị hành chính trẻ nhất của tỉnh Bắc Kạn, được thành lập theo Nghị định số 56/2003/NĐ-CP ngày 28/5/2003 của Chính phủ. Trước thời điểm sáp nhập theo quy hoạch hành chính mới, huyện có diện tích 473,64 km² và dân số khoảng 33.439 người. Là một huyện miền núi nằm ở cực bắc tỉnh Bắc Kạn, Pác Nặm mang đặc trưng địa lý phức tạp với địa hình núi cao, khe sâu và nhiều sông suối.
Vị trí địa lý của Pác Nặm khá biệt lập, song đây cũng chính là yếu tố tạo nên sự đa dạng sinh học, cảnh quan thiên nhiên hoang sơ và bản sắc văn hóa đặc trưng của các dân tộc sinh sống tại đây. Huyện là nơi sinh sống chủ yếu của các dân tộc thiểu số như Mông, Dao, Tày, Nùng với đời sống văn hóa và phong tục truyền thống vẫn còn được lưu giữ khá nguyên vẹn.
Ranh giới hành chính của huyện Pác Nặm trước sáp nhập:
- Phía Đông giáp huyện Ngân Sơn
- Phía Tây và Bắc giáp huyện Bảo Lâm (Cao Bằng)
- Phía Nam giáp huyện Ba Bể
Đây là huyện không có thị trấn, trung tâm hành chính được đặt tại xã Bộc Bố – nơi hội tụ các cơ quan chính quyền và dịch vụ công thiết yếu. Mặc dù còn nhiều khó khăn về giao thông và kinh tế, nhưng huyện Pác Nặm có tiềm năng lớn để phát triển nông nghiệp bền vững, du lịch sinh thái và văn hóa trong tương lai.
Đơn vị hành chính
Huyện Pác Nặm trước sáp nhập được tổ chức gồm 10 đơn vị hành chính cấp xã. Không có thị trấn, trung tâm huyện đặt tại xã Bộc Bố, nơi có điều kiện thuận lợi nhất về địa lý để tổ chức bộ máy chính quyền và kết nối với các xã còn lại.
Cụ thể gồm: Xã An Thắng, xã Bằng Thành, xã Bộc Bố (huyện lỵ), xã Cao Tân, xã Cổ Linh, xã Công Bằng, xã Giáo Hiệu, xã Nghiên Loan, xã Nhạn Môn, xã Xuân La.
Các xã của huyện phân bố rộng khắp trên địa hình núi cao, rừng sâu với dân cư sống thành cụm nhỏ. Xã Bộc Bố giữ vai trò trung tâm, trong khi các xã như Cổ Linh, Nghiên Loan, và Công Bằng là những vùng có nhiều bản người Mông sinh sống. Tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số tại huyện chiếm trên 90%, tạo nên sự đa dạng ngôn ngữ, phong tục và tín ngưỡng.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Do đặc thù là một huyện mới thành lập và nằm sâu trong vùng núi cao, hạ tầng cơ sở của huyện Pác Nặm trước sáp nhập còn nhiều hạn chế, tuy nhiên đã có những chuyển biến tích cực trong những năm gần đây. Nhiều tuyến đường giao thông liên xã được nâng cấp, trong đó đáng chú ý là các tuyến từ Bộc Bố đi An Thắng, từ Bằng Thành đến Cổ Linh, giúp kết nối giữa trung tâm huyện và các xã vùng sâu vùng xa dễ dàng hơn.
Giao thông nội huyện chủ yếu là đường liên xã, liên thôn với quy mô nhỏ, phần lớn được bê tông hóa hoặc cấp phối. Một số tuyến vẫn là đường đất, gặp khó khăn trong mùa mưa lũ. Tuy nhiên, chính quyền địa phương đang tích cực huy động các nguồn lực từ Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới để cải thiện hạ tầng, trong đó có hệ thống cầu treo dân sinh và các trục đường vào vùng sản xuất.
Về hạ tầng xã hội, mỗi xã đều có trường học từ bậc mầm non đến tiểu học và trung học cơ sở, nhưng cơ sở vật chất còn thiếu thốn, trang thiết bị giảng dạy chưa đầy đủ. Trạm y tế xã là nơi khám chữa bệnh ban đầu cho người dân, song năng lực khám chữa bệnh còn hạn chế, nhiều trường hợp bệnh nặng vẫn phải chuyển về tuyến huyện hoặc tỉnh.
Kinh tế
Kinh tế huyện Pác Nặm trước sáp nhập chủ yếu dựa vào sản xuất nông – lâm nghiệp tự cung tự cấp, với hình thức canh tác truyền thống vẫn còn phổ biến trong cộng đồng dân tộc thiểu số. Cây trồng chính là lúa nương, ngô, sắn, đậu tương và một số loại cây rau màu. Tuy nhiên, năng suất còn thấp do phụ thuộc vào thời tiết và chưa ứng dụng nhiều tiến bộ kỹ thuật.
Một số mô hình kinh tế hộ gia đình như chăn nuôi trâu, bò, dê, lợn bản địa và gia cầm được người dân duy trì ở mức ổn định. Gần đây, một số xã như Công Bằng, Cổ Linh, và Giáo Hiệu đã bắt đầu chuyển đổi sang mô hình chăn nuôi theo hướng bán thâm canh, kết hợp với trồng cỏ, xây dựng chuồng trại kiên cố, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế.
Lâm nghiệp giữ vai trò chủ đạo trong cơ cấu phát triển kinh tế dài hạn, nhờ tỷ lệ che phủ rừng cao và nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào. Người dân chủ yếu trồng rừng kinh tế (keo, mỡ) xen canh với các loại cây dược liệu dưới tán rừng như hà thủ ô, tam thất, xuyên khung… Ngoài ra, các sản phẩm từ rừng như măng khô, nấm rừng, mật ong rừng cũng được thu hái theo mùa, góp phần cải thiện thu nhập cho người dân.
Làng nghề truyền thống
Hiện nay, trên địa bàn huyện Pác Nặm không có làng nghề truyền thống nào được công nhận chính thức. Tuy nhiên, trong các cộng đồng dân tộc tại đây, một số nghề thủ công vẫn được duy trì dưới dạng truyền thống như dệt vải thổ cẩm, rèn nông cụ, đan lát… Đặc biệt, đồng bào người Mông và Dao ở các xã Cổ Linh, Công Bằng và Nhạn Môn còn giữ gìn nhiều kỹ năng thủ công tinh xảo trong làm trang phục, thêu thùa và trang trí vải truyền thống.
Những nghề này chưa phát triển thành làng nghề do sản xuất nhỏ lẻ, chủ yếu phục vụ nhu cầu nội bộ hoặc dùng làm quà tặng trong các dịp lễ tết. Tuy nhiên, đây là những tiềm năng cần được quan tâm gìn giữ, khuyến khích phát triển gắn với các hoạt động du lịch cộng đồng và xúc tiến thương hiệu địa phương trong thời gian tới.
Di tích, danh lam thắng cảnh
Huyện Pác Nặm nổi bật với Cột Cờ (Mù Là) – một điểm đến mang tính biểu tượng và cảnh quan đặc sắc, nằm ở khu vực ranh giới cao nhất của huyện. Cột cờ được đặt tại độ cao hơn 1.200 mét, là vị trí lý tưởng để ngắm nhìn toàn cảnh núi non hùng vĩ, mây mù bao phủ quanh năm. Đây cũng là nơi người dân địa phương thường tổ chức các hoạt động lễ hội truyền thống, đồng thời là điểm thu hút những người đam mê du lịch khám phá và nhiếp ảnh.
Bên cạnh Cột Cờ, huyện còn sở hữu nhiều địa điểm có giá trị tự nhiên như suối đá Cao Tân, các hang động nhỏ trong rừng nguyên sinh ở Nghiên Loan và những thửa ruộng bậc thang ngoạn mục vào mùa lúa chín tại Xuân La, Bằng Thành. Tuy chưa được khai thác du lịch chính thức, nhưng các cảnh quan này đều mang trong mình vẻ đẹp hoang sơ, bình dị, rất phù hợp để phát triển mô hình du lịch trải nghiệm gắn với sinh thái và văn hóa bản địa.
Các lễ hội dân gian, nghi thức tín ngưỡng truyền thống và tập tục văn hóa lâu đời của đồng bào dân tộc Mông, Dao, Tày cũng là điểm nhấn đặc sắc của huyện, nếu được khai thác bài bản có thể trở thành tài sản văn hóa – du lịch giá trị.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Trong giai đoạn đến năm 2030, huyện Pác Nặm định hướng phát triển theo mô hình kinh tế nông – lâm nghiệp bền vững kết hợp với du lịch cộng đồng và bảo tồn văn hóa dân tộc. Tỉnh Bắc Kạn và huyện đang tập trung nguồn lực để đầu tư mở rộng giao thông, nhất là tuyến đường từ Bộc Bố đi các xã vùng cao như Công Bằng, Nhạn Môn, Cổ Linh, nhằm tăng khả năng kết nối giao thương và thúc đẩy phát triển.
Bên cạnh đó, huyện tập trung quy hoạch vùng trồng dược liệu dưới tán rừng, thúc đẩy các mô hình chăn nuôi bền vững, và xây dựng chuỗi giá trị nông sản bản địa gắn với thương hiệu vùng. Một số chương trình như xây dựng mô hình “làng văn hóa du lịch cộng đồng” tại Nhạn Môn và An Thắng cũng đang được triển khai thí điểm, với kỳ vọng tạo sinh kế mới cho người dân địa phương.
Các lĩnh vực giáo dục, y tế, nước sạch và viễn thông tiếp tục được đầu tư mạnh, góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống và phát triển con người vùng cao.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch Huyện Pác Nặm
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn đến năm 2050, huyện Pác Nặm sẽ trở thành vùng sinh thái – văn hóa đặc trưng của tỉnh Bắc Kạn, nổi bật với bản sắc dân tộc, nông nghiệp xanh và du lịch cộng đồng gắn với cảnh quan núi rừng. Huyện đặt mục tiêu hình thành các khu du lịch sinh thái nghỉ dưỡng nhỏ, xây dựng sản phẩm du lịch đặc thù dựa trên văn hóa Mông – Dao – Tày, đồng thời phát triển mạnh mô hình nông nghiệp – dược liệu sạch.
Cột Cờ Mù Là và các tuyến đường trải nghiệm được quy hoạch thành điểm nhấn không gian du lịch khu vực, kết nối với các huyện biên giới của tỉnh Cao Bằng. Về kinh tế, Pác Nặm hướng tới kinh tế nông nghiệp số hóa, áp dụng công nghệ cao vào sản xuất và quản lý rừng, góp phần vào chiến lược phát triển bền vững của tỉnh.
