Tổng quan về huyện Nho Quan trước sáp nhập
Huyện Nho Quan là một trong những vùng đất lâu đời nhất của tỉnh Ninh Bình, được thành lập từ năm 1862. Diện tích tự nhiên của huyện đạt 450,82 km², là đơn vị hành chính có quy mô lớn nhất tỉnh, với dân số khoảng 149.830 người. Địa hình chủ yếu là vùng bán sơn địa, xen kẽ các dãy núi đá vôi, thung lũng, sông suối và hồ lớn, tạo nên cảnh quan thiên nhiên đa dạng và giàu tiềm năng phát triển kinh tế – du lịch.
Nho Quan nằm ở phía Tây Bắc Ninh Bình, tiếp giáp các tỉnh Hòa Bình và Thanh Hóa, giữ vai trò cửa ngõ giao thương quan trọng, đồng thời là khu vực bảo tồn sinh thái lớn với Vườn Quốc gia Cúc Phương, công viên động vật hoang dã quốc gia, cùng nhiều hang động và hồ nước tự nhiên.
Ranh giới hành chính:
- Phía Đông giáp huyện Gia Viễn và huyện Hoa Lư
- Phía Tây giáp tỉnh Thanh Hóa
- Phía Nam giáp thành phố Tam Điệp và huyện Yên Mô
- Phía Bắc giáp tỉnh Hòa Bình
Đơn vị hành chính
Huyện Nho Quan được tổ chức thành 1 thị trấn và 22 xã, mỗi địa phương có thế mạnh riêng về sản xuất nông – lâm nghiệp, phát triển nghề truyền thống và du lịch sinh thái.
Đơn vị hành chính: Thị trấn Nho Quan, Xã Cúc Phương, Xã Đồng Phong, Xã Đức Long, Xã Gia Lâm, Xã Gia Sơn, Xã Gia Thủy, Xã Gia Tường, Xã Kỳ Phú, Xã Lạc Vân, Xã Phú Long, Xã Phú Lộc, Xã Phú Sơn, Xã Phúc Sơn, Xã Quảng Lạc, Xã Quỳnh Lưu, Xã Thạch Bình, Xã Thanh Sơn, Xã Thượng Hòa, Xã Văn Phú, Xã Văn Phương, Xã Xích Thổ, Xã Yên Quang.
Hạ tầng và những điểm đáng chú ý
Cơ sở hạ tầng
Nho Quan sở hữu mạng lưới giao thông liên huyện và liên tỉnh đa dạng, bao gồm các tuyến Quốc lộ 12B, Quốc lộ 45 và các đường tỉnh 477, 479 kết nối với Hòa Bình, Thanh Hóa, Tam Điệp và thành phố Ninh Bình. Các tuyến đường được nâng cấp từng bước để phục vụ vận tải hàng hóa, phát triển du lịch và thuận tiện đi lại cho người dân.
Hệ thống điện lưới quốc gia, viễn thông, cấp nước sạch và các công trình thủy lợi đã được đầu tư đồng bộ. Thị trấn Nho Quan là trung tâm thương mại – dịch vụ lớn, nơi tập trung các ngân hàng, bưu điện, chợ đầu mối, trường học và cơ sở y tế. Hồ Yên Quang, hồ Đồng Chương đóng vai trò cung cấp nguồn nước thủy lợi và là điểm du lịch, nghỉ dưỡng nổi bật.
Huyện cũng đang triển khai các dự án hạ tầng phục vụ du lịch, như tuyến đường ven hồ Yên Quang – đình Mống Lá, tuyến đường thủy Nho Quan – động Vân Trình, khu công viên thể thao giải trí tại thị trấn Nho Quan.
Kinh tế
Kinh tế huyện Nho Quan dựa trên 3 trụ cột chính: nông – lâm nghiệp, công nghiệp chế biến và du lịch sinh thái. Trong đó, nông nghiệp vẫn chiếm tỉ trọng lớn nhờ diện tích đất lúa, đất màu và đất rừng sản xuất rộng. Các vùng trồng cây ăn quả, trồng chè, chăn nuôi gia súc, gia cầm, nuôi thú đặc sản như hươu, nai, lợn rừng tại xã Cúc Phương, Kỳ Phú được phát triển mạnh.
Lâm nghiệp đóng vai trò quan trọng nhờ nguồn tài nguyên rừng Cúc Phương, hệ thống rừng đặc dụng và rừng sản xuất phân bố rộng khắp, vừa bảo vệ môi trường, vừa cung cấp lâm sản và dịch vụ sinh thái. Công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp tập trung ở một số cụm sản xuất chế biến gỗ, sản xuất vật liệu xây dựng và thủ công mỹ nghệ.
Dịch vụ – du lịch tăng trưởng nhanh, nhất là loại hình nghỉ dưỡng, khám phá sinh thái tại các khu du lịch hồ Đồng Chương, suối nước khoáng Cúc Phương, động Thiên Hà, động Vân Trình.
Làng nghề truyền thống
Huyện Nho Quan là nơi lưu giữ nhiều làng nghề truyền thống và nghề mới, góp phần tạo việc làm và giữ gìn nét văn hóa đặc sắc của vùng bán sơn địa Ninh Bình. Trong đó, làng nghề gốm Mỹ Lộc và làng gốm Cây Xa (xã Gia Thủy) nổi tiếng lâu đời, sản xuất các loại chum vại, đồ gia dụng bằng đất nung được tiêu thụ rộng khắp.
Nghề mây tre đan Sào Lâm, Đồng Nang (Văn Phú) cũng có lịch sử hình thành từ nhiều thế hệ, sản phẩm thủ công mỹ nghệ được xuất khẩu và bày bán tại các khu du lịch. Làng mộc Quỳnh Phong (Phúc Sơn) nổi bật với nghề sản xuất đồ gỗ gia dụng, nội thất, nhà cổ truyền thống.
Cùng với đó, nghề chẻ tăm hương Thần Lũy (Đức Long), làng nghề thêu ren thôn Chùa (Gia Thủy), các mô hình nuôi thú đặc sản tại Cúc Phương, Kỳ Phú đã và đang mở ra hướng đi mới cho kinh tế nông thôn. Các sản phẩm làng nghề Nho Quan không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn góp phần quảng bá hình ảnh địa phương gắn với du lịch sinh thái và trải nghiệm văn hóa.
Di tích, danh lam thắng cảnh
Nho Quan được đánh giá là vùng đất giàu tiềm năng du lịch với hệ thống hang động, hồ tự nhiên và các khu rừng nguyên sinh độc đáo. Vườn Quốc gia Cúc Phương – vườn quốc gia đầu tiên của Việt Nam – là điểm nhấn quan trọng. Tại đây, du khách có thể khám phá động Người Xưa, suối nước nóng, cây chò ngàn năm tuổi và các trung tâm nghiên cứu bảo tồn động vật quý hiếm.
Động Vân Trình thuộc xã Thượng Hòa là một trong những hang động lớn và đẹp nhất Ninh Bình, kết hợp tour tuyến với suối Kênh Gà. Động Thiên Hà và hang Bụt (Phúc Sơn) nằm trong quần thể danh thắng Tràng An, có hệ thống nhũ đá muôn hình, tạo nên khung cảnh kỳ ảo.
Ngoài ra, huyện còn có động Nham Hao dài hơn 3 km xuyên qua núi, hồ Đồng Chương, hồ Yên Quang – các điểm đến lý tưởng cho du lịch sinh thái và nghỉ dưỡng cuối tuần. Công viên động vật hoang dã quốc gia Việt Nam đang được phát triển trên diện tích gần 1.500 ha tại Kỳ Phú – Phú Long, hứa hẹn trở thành trung tâm bảo tồn động vật quy mô lớn nhất miền Bắc.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Trong giai đoạn này, huyện Nho Quan tập trung phát triển kinh tế du lịch sinh thái – nghỉ dưỡng kết hợp bảo tồn rừng nguyên sinh, nâng cấp hạ tầng giao thông kết nối các điểm tham quan. Nhiều dự án trọng điểm đã và đang triển khai như: dự án tuyến hồ Yên Quang – đình Mống Lá, tuyến du lịch đường sông Nho Quan – động Vân Trình, dự án công viên vui chơi thể thao thị trấn Nho Quan, khu du lịch tắm khoáng Cúc Phương và các khách sạn tiêu chuẩn 3 sao phục vụ du khách.
Song song, huyện đẩy mạnh quy hoạch vùng sản xuất nông – lâm kết hợp chăn nuôi thú đặc sản, phát triển các làng nghề truyền thống thành điểm trải nghiệm du lịch, góp phần tăng giá trị nông sản và sản phẩm thủ công.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch Huyện Nho Quan
Tầm nhìn đến năm 2050
Huyện Nho Quan phấn đấu trở thành trung tâm du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng và bảo tồn thiên nhiên hàng đầu miền Bắc, đóng vai trò đầu mối kết nối Tràng An, Tam Điệp, Hòa Bình và Thanh Hóa. Tầm nhìn dài hạn tập trung vào việc nâng cấp đồng bộ hạ tầng giao thông, ứng dụng công nghệ bản đồ số hóa, phát triển các tuyến du lịch trải nghiệm gắn với làng nghề và di tích khảo cổ.
Ngoài ra, các dự án bảo tồn rừng Cúc Phương, công viên động vật hoang dã quốc gia, phát triển du lịch xanh và chuỗi sản phẩm nông nghiệp sạch sẽ được ưu tiên đầu tư để xây dựng hình ảnh Nho Quan là địa phương phát triển bền vững, cân bằng giữa bảo tồn và phát triển kinh tế.
