Tổng quan về huyện Ngọc Lặc trước sáp nhập
Ngọc Lặc là một huyện cửa ngõ, trung tâm kinh tế, văn hóa, xã hội khu vực phía tây tỉnh Thanh Hóa.
- Tổng diện tích: Khoảng 490,99 km².
- Dân số: Năm 2022 dân số ước đạt 160.464 người.
- Mật độ dân số: Khoảng 327 người/km².
Vị trí địa lý:
- Phía Bắc giáp huyện Cẩm Thủy và huyện Bá Thước.
- Phía Nam giáp huyện Thường Xuân và huyện Thọ Xuân.
- Phía Tây giáp huyện Lang Chánh.
- Phía Đông giáp huyện Yên Định.
Địa hình huyện Ngọc Lặc phức tạp, đồi núi ở phía Tây (chiếm 40,1% diện tích), đỉnh Lam Sơn (472 m), đồng bằng phía Đông xen nhiều đồi gò, sông Cầu Chày, sông Âm, Sông Hép chảy qua.
Đơn vị hành chính
Huyện Ngọc Lặc có 21 đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc gồm:
- 1 thị trấn: Ngọc Lặc
- 20 xã: Cao Ngọc, Cao Thịnh, Đồng Thịnh, Kiên Thọ, Lam Sơn, Lộc Thịnh, Minh Sơn, Minh Tiến, Mỹ Tân, Ngọc Liên, Ngọc Sơn, Ngọc Trung, Nguyệt Ấn, Phúc Thịnh, Phùng Giáo, Phùng Minh, Quang Trung, Thạch Lập, Thúy Sơn, Vân Am.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Giao thông
- Trục đường liên huyện: Ngọc Lặc có mạng lưới tỉnh lộ và quốc lộ kết nối thuận tiện với các trung tâm trong tỉnh. Vị trí nằm giữa các trục giao thương giúp huyện dễ dàng kết nối với các khu vực sản xuất, cảng và thị trường tiêu thụ.
- Đường sắt và đường bộ: Mặc dù không phải là trung tâm cảng biển, nhưng sự liền mạch về giao thông bộ là lợi thế cho vận chuyển nông sản, vật liệu xây dựng và di chuyển hành khách.
Năng lượng - điện, viễn thông
Điện lưới quốc gia phủ rộng tới các cụm dân cư; viễn thông di động và internet đã phủ tốt các trung tâm xã/thị trấn, song vẫn cần được nâng cấp để phục vụ du lịch và doanh nghiệp trong vùng sâu.
Hạ tầng xã hội - y tế, giáo dục, thủy lợi
Thị trấn Ngọc Lặc là trung tâm hành chính - dịch vụ; các trạm y tế xã, trường học phổ thông cơ bản có mặt khắp huyện. Hạ tầng thủy lợi, kênh mương phục vụ sản xuất nông nghiệp, kiểm soát lũ lụt và tưới tiêu được duy tu theo chương trình nông thôn mới
Hạ tầng du lịch và lưu trú
Những năm gần đây huyện chú trọng phát triển du lịch cộng đồng, bảo tồn nhà sàn truyền thống của người Mường và xây dựng điểm trải nghiệm du lịch bản địa, nâng cấp cơ sở lưu trú homestay và cơ sở dịch vụ tại các điểm trọng yếu.
Kinh tế
Cơ cấu kinh tế chuyển dịch rõ nét:
Năm 2023 giá trị sản xuất của huyện Ngọc Lặc đạt khoảng 10.601 tỷ đồng - tăng 914 tỷ đồng so với cùng kỳ và đứng thứ 2 trong số các huyện miền núi tỉnh Thanh Hóa.
- Nông, lâm nghiệp và thủy sản chiếm 26,7%.
- Công nghiệp - xây dựng chiếm 37,9%.
- Dịch vụ chiếm 35,4%.
Phát triển hợp tác xã nông nghiệp và doanh nghiệp tư nhân:
- Huyện chú trọng phát triển các hợp tác xã nông nghiệp, thúc đẩy sản xuất hàng hóa gắn với tiêu thụ theo chuỗi giá trị.
- Tính đến cuối năm 2024, có gần 200 doanh nghiệp được thành lập mới cùng với hơn 2.540 doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ sản xuất, kinh doanh trong lĩnh vực công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp.
Hạ tầng tạo nền tảng cho phát triển:
- Huyện đạt chuẩn nông thôn mới, đã đầu tư xây dựng hơn 755 km đường giao thông, với tổng kinh phí trên 1.000 tỷ đồng.
- Tốc độ tăng giá trị sản xuất đạt 6,55%, thu nhập bình quân đầu người vượt 55 triệu đồng, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 3,05% - dẫn đầu các huyện miền núi.
Ngọc Lặc đang chuyển mình mạnh mẽ từ nền nông nghiệp truyền thống sang nền kinh tế công nghiệp và dịch vụ hiện đại, với hệ thống hợp tác xã bền vững, doanh nghiệp phát triển và cơ sở hạ tầng dày đặc.
Di tích và lễ hội
Di tích tiêu biểu:
- Hang Bàn Bù và quần thể di tích gắn với Lam Sơn: Khu di tích lịch sử - văn hóa - danh thắng Hang Bàn Bù gồm hang động, suối, núi, cùng các công trình như chùa Nán, đền thờ Mẫu Thoải, đền thờ Lê Lai, Lê Lợi, Nguyễn Trãi và nơi trú quân của nghĩa quân Lam Sơn. Hang này từng là nơi trú quân và bảo vệ nghĩa quân Lam Sơn khỏi giặc Minh.
- Đền thờ Trung Túc Vương Lê Lai: Đền tọa lạc tại xã Kiên Thọ, cách Lam Kinh khoảng 6 km về phía Tây. Đây là nơi ghi dấu hành động hy sinh anh hùng của Lê Lai, vị tướng nổi tiếng thời khởi nghĩa Lam Sơn.
Lễ hội:
- Lễ hội Văn hóa, du lịch Bàn Bù: Tổ chức vào đầu xuân (thường là giữa hoặc cuối tháng giêng âm lịch). Bao gồm các nghi thức như rước kiệu nước thần, tế lễ, lễ hiến nước; phần hội có múa Pôồn Pôông, hát xướng giao duyên - bảo tồn giá trị văn hóa phi vật thể cấp quốc gia; múa cây bông, trò chơi, văn nghệ dân gian. Năm 2025 lễ hội tiếp tục phát huy là điểm nhấn văn hóa và du lịch, thu hút đông đảo du khách.
- Lễ hội Pôồn Pôông: Được đồng bào dân tộc Mường tổ chức vào rằm tháng giêng, tháng ba và tháng bảy âm lịch. Có ý nghĩa giao duyên, cầu mùa, mong muốn cuộc sống ấm no và bội thu.
Định hướng phát triển huyện Ngọc Lặc đến năm 2030 và tầm nhìn năm 2050
Mục tiêu đến năm 2030
- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế: Tăng tỷ trọng công nghiệp - xây dựng và dịch vụ, giảm tỷ lệ lao động thuần nông; phát triển chế biến nông sản và công nghiệp sạch ở quy mô cụm.
- Phát triển du lịch văn hóa - cộng đồng: Triển khai quần thể Bàn Bù, hệ thống tour di tích Lam Sơn, bảo tồn nhà sàn Mường, phát triển homestay chất lượng.
- Hoàn thiện hạ tầng cơ bản: Nâng cấp giao thông, cấp nước, xử lý chất thải, viễn thông phù hợp với yêu cầu công nghiệp - du lịch.
- Bảo tồn di tích và phát huy văn hóa bản địa: Tu bổ, lập hồ sơ xếp hạng di tích; tổ chức lễ hội mang tính bền vững; đào tạo nhân lực du lịch.
Tầm nhìn đến năm 2050
Ngọc Lặc trở thành địa phương du lịch văn hóa - sinh thái nổi bật của Tây Thanh Hóa, có quần thể di tích lịch sử gắn với Lam Sơn được bảo tồn và khai thác bền vững; công nghiệp nhẹ - chế biến nông sản đủ năng lực cung ứng cho thị trường lớn; đô thị trung tâm dịch vụ (thị trấn Ngọc Lặc) hiện đại, kết nối tốt với mạng lưới giao thông tỉnh. Huyện hướng tới phát triển xanh, thân thiện môi trường và bảo tồn văn hóa truyền thống.
Kết luận
Huyện Ngọc Lặc có lợi thế về văn hóa lịch sử, cảnh quan thiên nhiên và vị trí kết nối nội tỉnh. Bản đồ hành chính của huyện là căn cứ pháp lý cho mọi hoạt động quy hoạch, đầu tư và bảo tồn. Để phát triển bền vững đến năm 2030 và hướng tới năm 2050, Ngọc Lặc cần: hoàn thiện hạ tầng, phát triển cụm công nghiệp chế biến, tập trung khai thác du lịch văn hóa - cộng đồng (trong đó quần thể Bàn Bù là dự án mấu chốt) và bảo tồn các di tích - lễ hội gắn liền bản sắc địa phương. Sự phối hợp giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng sẽ quyết định mức độ thành công của lộ trình phát triển này.
