Tổng quan về huyện Ngân Sơn trước sáp nhập
Huyện Ngân Sơn là một huyện miền núi nằm ở phía bắc của tỉnh Bắc Kạn, thuộc khu vực Đông Bắc Bộ. Trước thời điểm sáp nhập đơn vị hành chính theo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, huyện có diện tích 644,4 km² và dân số khoảng 29.269 người. Với mật độ dân số tương đối thấp, Ngân Sơn là một trong những huyện có địa hình hiểm trở, khí hậu mát mẻ quanh năm, mang lại nhiều lợi thế cho phát triển nông – lâm nghiệp và du lịch sinh thái.
Địa hình chủ yếu là đồi núi cao và trung bình, xen kẽ các thung lũng hẹp, các dãy núi đá vôi và những vùng thảo nguyên hoang sơ. Hệ thống sông suối phân bố tương đối dày đặc, trong đó có sông Năng và nhiều khe, suối nhỏ có giá trị trong sản xuất và sinh hoạt.
Ranh giới hành chính của huyện Ngân Sơn trước sáp nhập:
- Phía Đông giáp huyện Tràng Định (Lạng Sơn)
- Phía Tây giáp huyện Bạch Thông
- Phía Nam giáp huyện Na Rì
- Phía Bắc giáp huyện Nguyên Bình (Cao Bằng)
Tuy là một huyện miền núi còn nhiều khó khăn, nhưng Ngân Sơn sở hữu nhiều cảnh quan thiên nhiên đặc sắc và có vị trí quan trọng trong kết nối giao thông giữa Bắc Kạn và Cao Bằng.
Đơn vị hành chính
Huyện Ngân Sơn trước khi sáp nhập gồm 2 thị trấn và 8 xã. Trung tâm hành chính đặt tại thị trấn Vân Tùng, là nơi tập trung các cơ quan đầu não về hành chính, chính trị và kinh tế của toàn huyện.
Cụ thể gồm: Thị trấn Vân Tùng (huyện lỵ), thị trấn Nà Phặc, xã Bằng Vân, xã Cốc Đán, xã Đức Vân, xã Hiệp Lực, xã Thuần Mang, xã Thượng Ân, xã Thượng Quan, xã Trung Hòa.
Các xã và thị trấn của huyện có địa hình đa dạng, khí hậu mát mẻ, dân cư sinh sống chủ yếu là đồng bào dân tộc Tày, Dao, Mông, Nùng. Một số xã như Thượng Ân, Thuần Mang và Bằng Vân có diện tích rừng tự nhiên rộng lớn, là nơi bảo tồn nhiều loài động – thực vật quý hiếm. Trong khi đó, thị trấn Nà Phặc và xã Trung Hòa nằm gần quốc lộ 3, là các điểm dân cư tập trung có tiềm năng phát triển dịch vụ – thương mại.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Huyện Ngân Sơn trước sáp nhập tuy vẫn là một khu vực khó khăn, song đã có nhiều bước phát triển tích cực trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng. Hệ thống giao thông được xác định là trọng tâm đầu tư trong những năm gần đây, đặc biệt là tuyến quốc lộ 3 chạy qua địa bàn, kết nối Bắc Kạn với Cao Bằng. Tuyến đường này không chỉ có ý nghĩa chiến lược về kinh tế mà còn là trục phát triển đô thị và du lịch của huyện.
Các tuyến đường liên xã như tuyến Vân Tùng – Hiệp Lực – Thượng Quan hay đường vào các điểm du lịch sinh thái như thảo nguyên Sam Chiêm, đèo Gió, đèo Cao Bắc đang từng bước được cải tạo, nâng cấp giúp giao thương giữa các địa phương thuận tiện hơn. Ngoài ra, một số cầu, cống, trạm biến áp và hệ thống thủy lợi nhỏ cũng được đầu tư, hỗ trợ tốt hơn cho sản xuất nông nghiệp và đời sống dân sinh.
Hạ tầng xã hội bao gồm các công trình y tế, giáo dục và văn hóa cũng có mặt tại hầu hết các xã. Trường học các cấp từ mầm non đến trung học cơ sở hiện diện tại các xã trung tâm. Trạm y tế được bố trí đều ở các xã, phục vụ nhu cầu chăm sóc sức khỏe ban đầu. Tuy nhiên, về mặt chất lượng dịch vụ và trang thiết bị, vẫn cần tiếp tục đầu tư đồng bộ để nâng cao hiệu quả phục vụ người dân.
Kinh tế
Chăn nuôi trâu, bò, dê và gia cầm phát triển mạnh tại các xã Thượng Quan, Thuần Mang và Hiệp Lực, nơi có điều kiện chăn thả tự nhiên thuận lợi. Ngoài ra, người dân còn nuôi ong lấy mật, trồng dược liệu bản địa như tam thất, hà thủ ô, đương quy, mang lại giá trị kinh tế cao. Các mô hình trồng mận, lê ở Tình Khau Khang và vùng phụ cận cũng bước đầu hình thành, hứa hẹn trở thành sản phẩm nông nghiệp đặc trưng nếu được đầu tư bài bản.
Lâm nghiệp đóng vai trò rất quan trọng trong cơ cấu kinh tế huyện, với tỷ lệ che phủ rừng đạt mức cao trong toàn tỉnh. Người dân tham gia tích cực vào việc bảo vệ và phát triển rừng, trồng rừng sản xuất kết hợp với khai thác lâm sản phụ, từ đó nâng cao thu nhập bền vững. Một số mô hình trồng keo, mỡ quy mô tập trung tại xã Cốc Đán và Đức Vân đã mang lại hiệu quả tích cực.
Kinh tế thương mại – dịch vụ tại các thị trấn như Nà Phặc và Vân Tùng đang được chú trọng phát triển. Các chợ trung tâm, cửa hàng nhỏ lẻ, dịch vụ hậu cần đang mở rộng để phục vụ dân sinh và tạo thêm sinh kế tại chỗ. Nhờ có quốc lộ 3 chạy qua, việc vận chuyển hàng hóa, nông sản đến các tỉnh lân cận như Cao Bằng và Thái Nguyên trở nên thuận tiện hơn, mở ra nhiều cơ hội kinh tế mới cho người dân.
Làng nghề truyền thống
Trên địa bàn huyện Ngân Sơn, không có làng nghề truyền thống nào được công nhận chính thức ở cấp tỉnh hoặc trung ương. Tuy nhiên, tại một số thôn bản vẫn duy trì các hoạt động thủ công mang tính bản địa như đan lát, làm hương, rèn nông cụ và đặc biệt là nghề dệt vải thổ cẩm của đồng bào dân tộc Dao và Mông. Những nghề này hiện tồn tại chủ yếu theo hình thức truyền nghề trong gia đình, phục vụ nhu cầu sinh hoạt hoặc trao đổi tại chợ phiên địa phương.
Việc gìn giữ các nghề truyền thống đang đối mặt với nhiều thách thức do thanh niên rời quê đi làm ăn xa, thiếu đầu ra ổn định cho sản phẩm. Tuy vậy, đây cũng là một phần di sản văn hóa cần được khai thác đúng cách trong chiến lược phát triển du lịch cộng đồng, khi gắn kết với trải nghiệm, lưu trú và tìm hiểu văn hóa dân tộc tại các bản vùng cao như Hiệp Lực, Bằng Vân và Thượng Ân.
Di tích, danh lam thắng cảnh
Huyện Ngân Sơn sở hữu nhiều cảnh quan thiên nhiên và địa điểm văn hóa – lịch sử có giá trị cao, tiêu biểu trong đó là di tích Chiến thắng Đèo Giàng – nơi ghi dấu mốc quan trọng trong lịch sử đấu tranh bảo vệ tổ quốc. Đèo Giàng không chỉ là điểm du lịch lịch sử mà còn mang giá trị giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.
Một trong những điểm đến hấp dẫn nhất là thảo nguyên Sam Chiêm, nơi có địa hình bằng phẳng hiếm có giữa vùng núi cao. Cảnh quan tại đây được ví như một cao nguyên nhỏ giữa núi rừng Đông Bắc, với bãi cỏ xanh mướt, không khí trong lành, thích hợp cho các hoạt động dã ngoại, cắm trại và chụp ảnh. Đây được xem là khu vực rất có tiềm năng để phát triển du lịch sinh thái và nghỉ dưỡng.
Đèo Gió và Đèo Cao Bắc cũng là những địa danh nổi bật, nổi tiếng với những khúc cua uốn lượn và cảnh quan hùng vĩ. Đặc biệt, đèo Cao Bắc nằm trên trục quốc lộ 3, vừa là cung đường thử thách dành cho những ai yêu thích du lịch phượt, vừa là điểm quan sát toàn cảnh thung lũng phía dưới đẹp như tranh.
Tình Khau Khang và vườn mận cổ thụ là một điểm nhấn độc đáo. Đây là nơi tập trung nhiều cây mận lâu năm, gắn liền với truyền thuyết địa phương và đời sống của người dân bản địa. Vào mùa xuân, hoa mận nở trắng cả một vùng, tạo nên khung cảnh nên thơ như chốn tiên cảnh.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Trong giai đoạn đến năm 2030, huyện Ngân Sơn được định hướng tập trung phát triển kinh tế nông – lâm nghiệp theo hướng sinh thái và ứng dụng công nghệ cao, xây dựng các vùng sản xuất nông sản đặc hữu và bền vững. Đồng thời, đẩy mạnh bảo vệ rừng tự nhiên, phát triển cây dược liệu và các sản phẩm có giá trị gia tăng.
Về hạ tầng, huyện tiếp tục đầu tư mở rộng các tuyến giao thông kết nối các xã vùng sâu, đặc biệt là tuyến vào thảo nguyên Sam Chiêm và các điểm du lịch trọng điểm. Các dự án cải tạo đường vào đèo Gió, đèo Cao Bắc được triển khai nhằm hỗ trợ phát triển du lịch. Ngoài ra, hạ tầng điện, viễn thông, nước sạch và y tế sẽ được nâng cấp toàn diện, đảm bảo phục vụ đời sống và sản xuất.
Huyện cũng được lồng ghép vào các chương trình phát triển du lịch cộng đồng cấp tỉnh, trong đó các mô hình du lịch homestay gắn với bản sắc văn hóa dân tộc tại Thượng Ân, Cốc Đán, Hiệp Lực sẽ được ưu tiên đầu tư.
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn đến năm 2050, huyện Ngân Sơn sẽ trở thành vùng phát triển bền vững về sinh thái, du lịch và nông nghiệp xanh, giữ vai trò là cửa ngõ phía bắc của tỉnh Bắc Kạn kết nối với tỉnh Cao Bằng. Huyện hướng tới hình thành các khu du lịch sinh thái quy mô nhỏ và vừa, gắn kết giữa tự nhiên và cộng đồng địa phương.
Các vùng sinh thái như Sam Chiêm, vườn mận Tình Khau Khang, rừng Thượng Ân sẽ được quy hoạch thành cụm điểm du lịch xanh, kết hợp nghỉ dưỡng, giáo dục môi trường và khai thác văn hóa truyền thống. Mô hình du lịch nông nghiệp và du lịch trải nghiệm sẽ được mở rộng với sự tham gia của người dân địa phương, tạo sinh kế lâu dài.
Bên cạnh đó, Ngân Sơn đặt mục tiêu hoàn thiện các tuyến giao thông liên vùng, kết nối nhanh với TP. Bắc Kạn và TP. Cao Bằng, hình thành hệ thống logistics phù hợp cho hàng hóa nông sản và dịch vụ du lịch. Huyện cũng hướng đến chuyển đổi số trong quản lý, ứng dụng công nghệ vào sản xuất và quản lý tài nguyên, tạo nền tảng cho phát triển hiện đại, thích ứng với biến đổi khí hậu và xu hướng kinh tế xanh.
