Tổng quan về huyện Nam Trà My trước sáp nhập
Trước sáp nhập, Nam Trà My là một trong những huyện có địa hình phức tạp và đa dạng nhất của tỉnh Quảng Nam. Huyện được chính thức thành lập vào ngày 20 tháng 6 năm 2003 theo Nghị định số 72/2003/NĐ-CP của Chính phủ, trên cơ sở chia tách huyện Trà My cũ thành hai huyện là Bắc Trà My và Nam Trà My.
Với tổng diện tích tự nhiên khoảng 825,46 km², phần lớn là đồi núi cao, hiểm trở, bị chia cắt mạnh bởi hệ thống sông suối dày đặc. Khí hậu nơi đây mang đặc trưng của vùng núi cao, chia thành hai mùa rõ rệt: mùa mưa và mùa khô. Dân số của huyện là 31.306 người, mật độ 38 người/km², chủ yếu là đồng bào dân tộc Ca Dong, Xê Đăng, Bh’noong, chiếm khoảng 80 % tổng dân số, sinh sống tập trung ở các bản làng rải rác quanh chân núi. Điều này đã tạo nên một không gian văn hóa đa dạng, phong phú với những bản sắc riêng biệt, thể hiện qua ngôn ngữ, trang phục, lễ hội và phong tục tập quán.
Ranh giới hành chính:
- Phía Đông giáp huyện Sơn Tây (Quảng Ngãi)
- Phía Tây giáp huyện Phước Sơn và huyện Đăk Glei (Kon Tum)
- Phía Nam giáp các huyện Tu Mơ Rông và Kon Plông (Kon Tum)
- Phía Bắc giáp huyện Bắc Trà My
Đơn vị hành chính
Trước khi sáp nhập, huyện Nam Trà My có 10 đơn vị hành chính cấp xã, tất cả đều là các xã miền núi, đặc biệt khó khăn, bao gồm: Trà Mai (huyện lỵ), Trà Don, Trà Dơn, Trà Leng, Trà Linh, Trà Nam, Trà Tập, Trà Cang, Trà Vân, Trà Vinh.
Trung tâm hành chính, chính trị, kinh tế và văn hóa của huyện được đặt tại xã Trà Mai. Mỗi xã lại có những thôn, nóc (làng) nhỏ nằm cheo leo trên các sườn núi, tạo nên một bức tranh làng bản đặc trưng của vùng cao Quảng Nam. Việc phân chia hành chính này giúp chính quyền địa phương dễ dàng quản lý, triển khai các chính sách và tiếp cận gần hơn với đời sống của người dân.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Việc đầu tư hạ tầng ở Nam Trà My đã có những bước tiến rõ rệt những năm gần đây, dù vẫn còn nhiều thách thức do địa hình phức tạp.
- Giao thông: Hệ thống giao thông chủ yếu là các tuyến đường bộ. Quốc lộ 40B là tuyến đường huyết mạch, kết nối Nam Trà My với các huyện lân cận như Bắc Trà My, Tu Mơ Rông (Kon Tum) và thành phố Tam Kỳ. Bên cạnh đó, các tuyến đường liên xã, liên thôn cũng được đầu tư nâng cấp, bê tông hóa, giúp việc đi lại và giao thương hàng hóa của người dân trở nên thuận tiện hơn, dù vẫn còn nhiều khó khăn vào mùa mưa lũ.
- Điện lưới quốc gia: Hầu hết các xã, thôn trên địa bàn huyện đã được phủ lưới điện quốc gia. Đây là một nỗ lực vượt bậc, góp phần quan trọng vào việc cải thiện đời sống sinh hoạt, sản xuất và tiếp cận thông tin của người dân.
- Trường học và y tế: hầu hết xã đã có trường tiểu học, trung học cơ sở; trung tâm y tế huyện đảm nhận khám, chữa bệnh ban đầu. Huyện có trường phổ thông dân tộc nội trú nhằm tạo điều kiện học tập tốt hơn cho con em đồng bào dân tộc thiểu số. Chất lượng giáo dục ngày càng được nâng cao.
Kinh tế
Huyện Nam Trà My trước sáp nhập chủ yếu phát triển nông nghiệp với cây trồng bản địa, nổi bật nhất là sâm Ngọc Linh và quế Trà My. Điều kiện địa hình, khí hậu rất thích hợp cho cây quế, giúp nó trở thành đặc sản nổi bật các xã Trà Dơn, Trà Leng, Trà Tập, Trà Mai, Trà Vân. Giai đoạn 2022–2023, huyện hỗ trợ 103.333 cây giống sâm Ngọc Linh cho 1.695 hộ để trồng mới khoảng 5,16 ha tại 7 xã Trà Linh, Trà Nam, Trà Cang, Trà Tập, Trà Don, Trà Dơn, Trà Leng.
Công nghiệp tại Nam Trà My chủ yếu là chế biến tinh dầu quế, rượu sâm Ngọc Linh và thủ công mỹ nghệ mây tre đan, với quy mô cơ sở nhỏ lẻ, công suất dưới 50 tấn/năm. Dịch vụ phát triển chậm, tập trung tại thị trấn Trà Mai và một số chợ phiên xã, tỷ trọng dịch vụ chỉ khoảng 15%. Du lịch sinh thái, văn hóa dựa trên thác 5 tầng, lễ hội sâm Ngọc Linh mới hình thành, giai đoạn khởi phát còn nhiều tiềm năng chưa khai thác hết.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Mục tiêu đến năm 2030
Đến năm 2030, huyện Nam Trà My đặt mục tiêu trở thành vùng chuyên canh dược liệu trọng điểm quốc gia, với sâm Ngọc Linh là sản phẩm chủ lực. Theo quy hoạch sử dụng đất được Sở Xây dựng Quảng Nam công bố, diện tích trồng sâm sẽ được mở rộng lên hơn 1.000 ha, tập trung tại các xã Trà Linh, Trà Nam, Trà Don và Trà Cang. Đồng thời, huyện sẽ hình thành cụm công nghiệp chế biến dược liệu tại Trà Mai, với công suất dự kiến 500 tấn nguyên liệu/năm, phục vụ sản xuất trà sâm, viên nang, mỹ phẩm và rượu sâm.
Về hạ tầng, huyện ưu tiên đầu tư nâng cấp tuyến quốc lộ 40B, mở rộng đường liên xã và xây dựng cầu vượt sông Tranh để kết nối với Bắc Trà My và Tiên Phước. Các công trình công cộng như trường học, bệnh viện, trung tâm thương mại và khu vui chơi sẽ được xây dựng tại trung tâm huyện lỵ Trà Mai, nhằm nâng cao chất lượng sống và thu hút dân cư.
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn đến năm 2050, Nam Trà My hướng tới trở thành đô thị sinh thái miền núi, trung tâm du lịch – dược liệu – văn hóa của vùng Tây Quảng Nam. Theo quy hoạch tỉnh Quảng Nam thời kỳ 2021–2030, tầm nhìn đến 2050, huyện sẽ phát triển mô hình “nông nghiệp xanh” kết hợp du lịch trải nghiệm, bảo tồn rừng nguyên sinh và đa dạng sinh học.
Các khu đô thị mới sẽ được quy hoạch tại Trà Mai và Trà Vân, với các tiện ích hiện đại như chung cư cao tầng, trung tâm hội nghị, công viên sinh thái và khu nghỉ dưỡng. Hạ tầng giao thông sẽ được kết nối liên vùng với Kon Tum và Đà Nẵng thông qua tuyến cao tốc và đường sắt nội vùng. Huyện cũng đặt mục tiêu xây dựng bản đồ số hành chính – du lịch tích hợp công nghệ thực tế ảo (VR), phục vụ quảng bá hình ảnh địa phương ra quốc tế.
