Tổng quan về huyện Kim Sơn trước sáp nhập
Huyện Kim Sơn nằm ở cực Nam của tỉnh Ninh Bình, là vùng đất ven biển nổi tiếng với truyền thống khai phá bãi bồi, nuôi trồng thủy hải sản và phát triển các làng nghề thủ công. Diện tích tự nhiên của huyện khoảng hơn 200 km², trải dài từ bờ Nam sông Đáy đến cửa biển Ninh Bình, với đường bờ biển dài trên 18 km. Kim Sơn có khí hậu đặc trưng của vùng đồng bằng ven biển Bắc Bộ, mùa hè nóng ẩm, mùa đông khô lạnh, rất thuận lợi cho nghề trồng lúa, nuôi tôm và khai thác hải sản.
Dân số Kim Sơn hiện trên 220.000 người, phân bố tập trung tại các xã ven đê biển và thị trấn Phát Diệm – trung tâm hành chính, kinh tế và văn hóa của huyện. Địa hình nơi đây tương đối bằng phẳng, nhiều bãi bồi mới bồi lắng hàng năm, xen lẫn các hệ sinh thái rừng ngập mặn, đầm lầy mặn và cửa sông.
Ranh giới hành chính của huyện Kim Sơn:
- Phía Đông giáp huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định
- Phía Tây giáp huyện Yên Khánh
- Phía Nam giáp biển Đông
- Phía Bắc giáp thành phố Ninh Bình và huyện Yên Mô
Đơn vị hành chính
Trước khi sáp nhập, Kim Sơn gồm thị trấn Phát Diệm và nhiều xã ven biển và nội đồng. Trong lịch sử hình thành, Kim Sơn được biết đến là nơi quy tụ đông đảo cư dân từ nhiều vùng khác nhau đến khai khẩn đất mới, tạo nên cộng đồng gắn kết và phát triển sôi động.
Đơn vị hành chính: Thị trấn Phát Diệm, Xã Kim Chính, Xã Kim Trung, Xã Kim Hải, Xã Kim Đông, Xã Kim Tân, Xã Kim Mỹ, Xã Kim Định, Xã Kim Thanh, Xã Kim Phú, Xã Kim Sơn, Xã Kim Vũ, Xã Kim Tiến, Xã Kim Thái, Xã Kim Lợi, Xã Kim Liên, Xã Đồng Hướng, Xã Quang Thiện, Xã Như Hòa.
Hạ tầng và những điểm đáng chú ý
Hệ thống giao thông
Kim Sơn sở hữu mạng lưới giao thông đường bộ và đường thủy phong phú, kết nối liên vùng thuận tiện. Quốc lộ 10 cũ và Quốc lộ 10 mới chạy qua 11 xã phía Bắc, là tuyến huyết mạch nối huyện với Nam Định và Thanh Hóa. Quốc lộ 21B đi qua vùng trung tâm, còn Quốc lộ 12B kéo dài từ Cồn Nổi, xuyên qua các xã ven biển, tạo hành lang phát triển kinh tế biển và dịch vụ hậu cần thủy sản.
Tỉnh lộ 481D nối từ ngã ba Quy Hậu đến đò 10, liên thông giao thương hàng hóa và nông sản. Ngoài ra, Kim Sơn được ưu ái bởi hệ thống sông ngòi dày đặc, nổi bật là sông Đáy, sông Vạc, sông Ân Giang – các tuyến đường thủy quốc gia quan trọng. Cảng Kim Đài, cảng Phát Diệm, cảng tổng hợp Kim Sơn và cảng biển Ninh Bình góp phần khẳng định vị thế đầu mối trung chuyển hàng hóa lớn của tỉnh.
Đặc biệt, các bến cảng sông như bến Trì Chính, khu neo đậu trú bão và hệ thống kè đê ven biển đã được đầu tư nâng cấp, vừa đảm bảo an toàn dân sinh vừa phục vụ khai thác kinh tế biển bền vững.
Kinh tế
Nền kinh tế Kim Sơn đa ngành, trong đó kinh tế biển, sản xuất nông nghiệp và chế biến thủy sản đóng vai trò chủ lực. Diện tích nuôi trồng thủy sản của huyện chiếm tỉ lệ lớn, đặc biệt vùng bãi ngang từ Kim Đông đến Kim Hải – nơi hàng năm bồi lắng phù sa, thuận lợi nuôi tôm sú, ngao, cua bể. Rừng ngập mặn Kim Sơn được ví như “vườn ươm của biển”, đóng góp nguồn lợi thủy sản và bảo vệ đê biển.
Bên cạnh đó, huyện có nhiều khu nuôi trồng thủy sản tập trung, nhà máy chế biến đông lạnh xuất khẩu, các cơ sở đóng tàu, sản xuất đá lạnh, bảo quản hải sản. Nghề trồng lúa chất lượng cao và nuôi vịt biển cũng phát triển song song, tạo công ăn việc làm ổn định cho hàng vạn lao động.
Dịch vụ du lịch và thương mại đang dần bứt phá nhờ hạ tầng giao thông thuận lợi và sự nổi tiếng của các công trình kiến trúc tôn giáo, đặc biệt là quần thể nhà thờ Phát Diệm và các cây cầu ngói cổ.
Làng nghề truyền thống
Huyện Kim Sơn không chỉ nổi tiếng với các làng nghề thủ công ven biển mà còn được biết đến nhờ các nghề truyền thống gắn bó lâu đời. Dù làng nghề chế tác đá mỹ nghệ Ninh Vân thuộc huyện Hoa Lư, nhưng nhiều nghệ nhân từ Ninh Vân đã mang nghề về Kim Sơn, góp phần tạo ra các xưởng chế tác nhỏ tại thị trấn Phát Diệm, chuyên sản xuất tượng đá, bia đá, phù điêu phục vụ công trình tín ngưỡng.
Bên cạnh đó, các xã Kim Đông, Kim Hải nổi bật với nghề đan lưới đánh cá, sản xuất ngư cụ thủ công. Nhiều hộ gia đình tại Kim Trung và Kim Mỹ vẫn duy trì nghề làm muối truyền thống và nghề đóng thuyền gỗ. Những sản phẩm làng nghề Kim Sơn không chỉ đáp ứng nhu cầu sản xuất địa phương mà còn cung cấp cho các tỉnh ven biển lân cận.
Hoạt động bảo tồn và phát triển làng nghề được huyện xác định là hướng đi quan trọng, giúp tăng thu nhập, giữ gìn nét đẹp văn hóa và tạo sức hút du lịch trải nghiệm. Trong tương lai, Kim Sơn định hướng phát triển các cụm làng nghề gắn kết với tuyến du lịch ven biển và các điểm tham quan như Cồn Nổi, rừng ngập mặn, nhà thờ Phát Diệm, góp phần quảng bá thương hiệu địa phương.
Di tích, danh lam thắng cảnh
Kim Sơn được mệnh danh là vùng đất hội tụ những công trình kiến trúc cổ đặc sắc nhất đồng bằng Bắc Bộ. Ba cây cầu ngói độc đáo – cầu ngói Phát Diệm, cầu ngói Lưu Quang và cầu ngói Hòa Bình – là minh chứng tiêu biểu. Trong đó, cầu ngói Phát Diệm nằm ngay trung tâm thị trấn, dài 36 m, mái lợp ngói đỏ cổ truyền, được in hình trên tem bưu chính Việt Nam. Cây cầu vừa là nơi giao thương, vừa như một mái đình cổ kính, là điểm dừng chân của bao thế hệ người dân và du khách.
Cầu ngói Lưu Quang ở xã Quang Thiện mang vẻ mộc mạc với mái thẳng và hệ thống kèo gỗ lim bền chắc. Cầu ngói Hòa Bình tại thôn Tuần Lễ, xã Như Hòa, nổi bật nhờ kiến trúc đá xanh nguyên khối kết hợp mái ngói mũi hài, họa tiết tinh tế. Ba cây cầu ngói này khiến Kim Sơn trở thành nơi có nhiều cầu ngói nhất Việt Nam, tạo dấu ấn kiến trúc riêng biệt.
Huyện còn sở hữu nhiều đền thờ Triệu Quang Phục – vị vua có công giữ nước thời Vạn Xuân – như đền Ứng Luật (Quang Thiện), đình Chất Thành (Chất Bình), miếu Thượng (Thượng Kiệm),... Đây là những di tích có giá trị lịch sử, gắn liền với truyền thống yêu nước của cư dân vùng biển.
Đặc biệt, khu dự trữ sinh quyển châu thổ sông Hồng tại bãi ngang Kim Sơn là điểm du lịch sinh thái hấp dẫn. Cồn Nổi, Cồn Mờ, những rừng ngập mặn mênh mông, bãi bồi ven biển hoang sơ là nơi cư trú của hàng trăm loài chim quý hiếm như cò mỏ thìa, mòng bể. Hải đăng Cồn Mờ xây dựng năm 2023 không chỉ làm nhiệm vụ dẫn đường tàu thuyền mà còn trở thành điểm check-in độc đáo giữa biển khơi.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Đến năm 2030, huyện Kim Sơn đặt mục tiêu phát triển đồng bộ hạ tầng, xây dựng hệ thống đê biển, kè chống sạt lở và các khu neo đậu trú bão quy mô lớn. Nhiều dự án trọng điểm đã và đang triển khai như Khu du lịch sinh thái Cồn Nổi, Khu du lịch sinh thái rừng ngập mặn Kim Sơn, dự án nâng cấp Quốc lộ 12B kết nối Cồn Nổi với tuyến giao thông liên tỉnh.
Huyện chú trọng phát triển các cụm công nghiệp chế biến thủy sản, phát triển nuôi trồng hải sản công nghệ cao, kết hợp mô hình lâm – ngư nghiệp bền vững nhằm bảo vệ rừng ngập mặn và bảo tồn đa dạng sinh học. Các tuyến du lịch ven biển sẽ được quy hoạch đồng bộ cùng hạ tầng dịch vụ, tạo sinh kế bền vững cho người dân vùng bãi ngang.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch Huyện Kim Sơn
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn đến 2050, Kim Sơn phấn đấu trở thành trung tâm kinh tế biển và du lịch sinh thái đặc thù của tỉnh Ninh Bình, với hạ tầng giao thông, cảng biển, logistics hiện đại. Huyện dự kiến tiếp tục trồng mới và bảo vệ thêm hàng trăm hecta rừng ngập mặn, đưa các khu vực như Cồn Nổi, Cồn Mờ thành các điểm du lịch quốc gia.
Cùng với đó, Kim Sơn sẽ nâng cấp hệ thống bản đồ hành chính, bản đồ giao thông, bản đồ vệ tinh và bản đồ quy hoạch tích hợp công nghệ GIS nhằm minh bạch hóa thông tin và thu hút đầu tư. Huyện đặt trọng tâm phát triển các ngành kinh tế xanh, đảm bảo hài hòa giữa khai thác tài nguyên và bảo tồn thiên nhiên, xây dựng Kim Sơn trở thành hình mẫu về phát triển bền vững vùng ven biển Bắc Bộ.
