Tổng quan về huyện Hàm Yên trước sáp nhập
Huyện Hàm Yên nằm ở phía Tây Nam tỉnh Tuyên Quang, là vùng đất nổi tiếng với thế mạnh phát triển nông nghiệp và du lịch sinh thái. Được thành lập năm 2000, huyện có diện tích 900,55 km², dân số khoảng 121.342 người. Địa hình chủ yếu là đồi núi xen kẽ các thung lũng hẹp và bãi bồi ven sông Lô, tạo nên điều kiện tự nhiên thuận lợi phát triển cây ăn quả, cây công nghiệp và chăn nuôi đại gia súc.
Khí hậu nhiệt đới ẩm đặc trưng vùng trung du miền núi Bắc Bộ, mùa đông lạnh khô, mùa hè mưa nhiều, nhiệt độ trung bình khoảng 22-24 °C. Sông Lô chảy dọc phía Đông huyện không chỉ đóng vai trò điều hòa khí hậu mà còn là tuyến giao thông đường thủy quan trọng.
Ranh giới hành chính của huyện Hàm Yên trước sáp nhập:
- Phía Đông giáp huyện Chiêm Hóa
- Phía Tây giáp huyện Yên Sơn
- Phía Nam giáp huyện Sơn Dương
- Phía Bắc giáp huyện Bắc Quang (Hà Giang)
Đơn vị hành chính
Hàm Yên được chia thành 1 thị trấn trung tâm và 17 xã. Mỗi địa phương đều có thế mạnh riêng về sản xuất nông - lâm nghiệp, văn hóa truyền thống và tiềm năng du lịch.
Các đơn vị hành chính trước sáp nhập gồm: Thị trấn Tân Yên, xã Bạch Xa, xã Bằng Cốc, xã Bình Xa, xã Đức Ninh, xã Hùng Đức, xã Minh Dân, xã Minh Hương, xã Minh Khương, xã Nhân Mục, xã Phù Lưu, xã Thái Hòa, xã Thái Sơn, xã Tân Thành, xã Thành Long, xã Yên Lâm, xã Yên Phú, xã Yên Thuận.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Huyện Hàm Yên đã và đang được đầu tư hệ thống hạ tầng giao thông, thủy lợi, điện lưới nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Tuyến Quốc lộ 2 (A2) chạy qua nhiều xã trọng điểm như Bình Xa, Bạch Xa, Tân Yên, đóng vai trò kết nối trung tâm huyện với thành phố Tuyên Quang và các huyện lân cận.
Hệ thống đường huyện, đường liên xã được bê tông hóa từng đoạn, giúp việc vận chuyển cam, chè, nông sản thuận tiện hơn, nhất là vào mùa thu hoạch. Bên cạnh đó, nhiều công trình thủy lợi hồ đập, kênh mương nội đồng đã được xây dựng tại các xã Yên Thuận, Phù Lưu, Minh Khương, góp phần ổn định sản xuất nông nghiệp.
Về hạ tầng xã hội, huyện có các trường học từ tiểu học đến THPT tại thị trấn Tân Yên và các xã lớn. Trung tâm Y tế huyện và các trạm y tế xã đảm nhiệm công tác khám chữa bệnh cơ bản cho người dân. Dịch vụ viễn thông, điện lưới quốc gia được phủ rộng đến hầu hết các thôn, bản vùng sâu.
Kinh tế
Kinh tế Hàm Yên trước sáp nhập phát triển chủ yếu dựa vào nông nghiệp và lâm nghiệp, đóng góp phần lớn vào thu nhập của người dân. Nổi bật nhất là sản xuất cam sành – thương hiệu nông sản đặc sản nổi tiếng cả nước. Diện tích trồng cam tập trung tại các xã Phù Lưu, Minh Hương, Yên Phú, với sản lượng hàng năm đạt hàng chục nghìn tấn.
Bên cạnh cam, lúa vẫn là cây trồng truyền thống tại các thung lũng, bãi bồi ven sông. Cây chè cũng được mở rộng ở nhiều xã, phục vụ tiêu thụ nội địa và xuất khẩu. Về lâm nghiệp, huyện phát triển diện tích rừng trồng keo, góp phần tăng độ che phủ và cung cấp nguyên liệu chế biến giấy, gỗ.
Chăn nuôi đại gia súc như trâu, bò, dê được người dân duy trì ổn định, kết hợp nuôi thủy sản nhỏ lẻ trên ao hồ, sông suối. Các chợ phiên truyền thống như chợ Tân Yên, chợ Bạch Xa là đầu mối tiêu thụ nông sản và hàng hóa của vùng.
Làng nghề truyền thống
Huyện Hàm Yên không có nhiều làng nghề truyền thống quy mô lớn được công nhận chính thức. Một số nghề phụ như đan lát, làm mộc, sản xuất thủ công mỹ nghệ được duy trì ở quy mô gia đình tại một số xã. Tuy nhiên, các nghề này chưa hình thành chuỗi giá trị và chưa phát triển thành điểm nhấn kinh tế địa phương.
Di tích, danh lam thắng cảnh
Hàm Yên sở hữu nhiều di tích và thắng cảnh nổi bật, trở thành điểm đến du lịch văn hóa - sinh thái hấp dẫn. Động Tiên là hang động lớn với nhũ đá tự nhiên, nằm sâu trong lòng núi, thu hút du khách yêu thích khám phá.
Đền Bắc Mục (Km43) bên bờ sông Lô thờ tướng Trần Hưng Đạo, là địa điểm linh thiêng được người dân thường xuyên đến dâng hương. Đền Thác Cái (Km61 Quốc lộ A2) gắn liền truyền thuyết “ái cội”, là nơi thu hút đông đảo người dân lễ bái.
Huyện có nhiều lễ hội đặc sắc: Hội chọi trâu Hàm Yên, lễ hội cầu đình xã Bạch Xa, lễ hội đón xuân của người H’Mông thôn Cao Đường, hội xuân Đền Bắc Mục... Du lịch sinh thái Cao Đường (xã Yên Thuận) được ví như “Đà Lạt của Tuyên Quang” với khí hậu mát mẻ, cảnh quan núi rừng thơ mộng. Ngoài ra, Hang Bạch Xà (xã Bạch Xa) với tượng Đức Mẹ và thác Mạ Héc (xã Phù Lưu) là những địa danh hấp dẫn cho các hoạt động tham quan, nghiên cứu văn hóa tín ngưỡng địa phương.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Trong giai đoạn đến năm 2030, huyện Hàm Yên định hướng phát triển kinh tế nông - lâm nghiệp gắn với công nghiệp chế biến và du lịch sinh thái, văn hóa. Một số dự án trọng điểm đã và đang được triển khai gồm: nâng cấp Quốc lộ 2 đoạn qua địa bàn, phát triển vùng chuyên canh cam, chè tại các xã Phù Lưu, Yên Phú, Yên Thuận; mở rộng diện tích rừng trồng sản xuất; xây dựng các điểm du lịch cộng đồng tại Động Tiên, Cao Đường.
Địa phương tập trung thu hút doanh nghiệp đầu tư vào chế biến nông sản, phát triển hạ tầng thương mại, logistic phục vụ tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Các chương trình xây dựng nông thôn mới được đẩy mạnh để cải thiện đời sống và thu nhập nhân dân.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch Huyện Hàm Yên
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn đến năm 2050, Hàm Yên hướng tới trở thành vùng sản xuất nông sản hàng hóa quy mô lớn, trung tâm chế biến cam, chè, gỗ rừng trồng của tỉnh Tuyên Quang, kết hợp phát triển du lịch sinh thái, văn hóa.
Huyện đặt mục tiêu hoàn thiện mạng lưới giao thông nông thôn kết nối các xã vùng sâu, đầu tư hạ tầng du lịch tại Cao Đường, Động Tiên, Đền Bắc Mục; xây dựng thương hiệu cam Hàm Yên bền vững, nâng cao giá trị gia tăng và thu nhập của nông dân. Bảo vệ môi trường, bảo tồn giá trị di tích và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số sẽ là định hướng xuyên suốt trong quy hoạch dài hạn.
