Tổng quan về huyện Hàm Thuận Bắc trước sáp nhập
Hàm Thuận Bắc là huyện bán sơn địa ở phía Bắc tỉnh Bình Thuận. Huyện nằm trên trục chuyển tiếp từ đồng bằng duyên hải Nam Trung Bộ lên cao nguyên Lâm Viên (Lâm Đồng). Điều này khiến huyện vừa kết nối thuận lợi với trung tâm tỉnh (Phan Thiết), vừa là “cửa ngõ lên Tây Nguyên” qua quốc lộ 28. Khí hậu nhiệt đới gió mùa, mang sắc thái bán khô hạn cực Nam Trung Bộ, phân 2 mùa rõ, mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 10, mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau. Điều kiện này vừa là lợi thế đối với cây thanh long, vừa đặt ra bài toán nước tưới, chống hạn.
Huyện Hàm Thuận Bắc có tổng diện tích đất tự nhiên hơn 1.344,5 km² và dân số (2016) khoảng 174.487 người, trong đó thành thị có 31.563 người (18%), nông thôn có 142.924 người (82%). Mật độ dân số đạt khoảng 130 người/km². Cơ cấu dân tộc gồm Kinh, Chăm, Cơ Ho, Chơ Ro, Hoa… Thị trấn Ma Lâm là trung tâm hành chính - thương mại của huyện.
Ranh giới tiếp giáp của huyện trước sáp nhập:
- Phía Đông giáp huyện Bắc Bình.
- Phía Tây giáp huyện Tánh Linh và huyện Hàm Thuận Nam.
- Phía Nam giáp thành phố Phan Thiết.
- Phía Bắc giáp huyện Bảo Lâm và huyện Di Linh (Lâm Đồng).
Đơn vị hành chính
Trước sáp nhập, huyện Hàm Thuận Bắc có 1 thị trấn và 16 xã. Cụ thể: Thị Trấn Ma Lâm, Xã Đa Mi, Xã Đông Giang, Xã Đông Tiến, Xã Hàm Chính, Xã Hàm Đức, Xã Hàm Hiệp, Xã Hàm Liêm, Xã Hàm Phú, Xã Hàm Thắng, Xã Hàm Trí, Xã Hồng Liêm, Xã Hồng Sơn, Xã La Dạ, Xã Thuận Hòa, Xã Thuận Minh, Xã Phú Long.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Trước sáp nhập hạ tầng giao thông của huyện có những tuyến đường quan trọng chạy qua như quốc lộ 1A chạy qua vùng Nam - Đông huyện. Quốc lộ 28 nối Phan Thiết - Ma Lâm - Hàm Thuận Bắc với Di Linh, Bảo Lâm (Lâm Đồng). Đường sắt Bắc - Nam và cao tốc Vĩnh Hảo - Phan Thiết (khai thác từ năm 2023) tăng năng lực kết nối liên vùng, rút ngắn thời gian đi Ninh Thuận - Khánh Hòa ở phía Bắc và Đồng Nai - thành phố Hồ Chí Minh ở phía Tây Nam.
Hạ tầng thuỷ lợi có hồ Sông Quao và mạng lưới kênh mương là “xương sống” tưới cho vùng thanh long đồng thời cấp nước sinh hoạt chính cho thành phố Phan Thiết và phụ cận - tạo tính liên kết đô thị - nông thôn. Hồ thuỷ điện Hàm Thuận - Đa Mi trên sông La Ngà điều tiết nguồn, góp phần an ninh năng lượng khu vực và là “điểm tựa” sinh thái - du lịch hồ.
Kinh tế
Bình Thuận là “thủ phủ thanh long” cả nước. Cuối năm 2024, toàn tỉnh có khoảng 26.900 ha, sản lượng 580.000 tấn; diện tích VietGAP trên 9.500 ha, GlobalGAP ~453 ha; xuất khẩu chiếm ~85%, nội địa ~15%. Hàm Thuận Bắc là một trong hai vùng lõi (cùng Hàm Thuận Nam) về thanh long. Do điều chỉnh cơ cấu sau các đợt “sóng giá”, diện tích thanh long trên địa bàn huyện giảm từ gần 9.400 ha xuống còn khoảng 5.800 ha (năm 2023). Đến giữa năm 2024, huyện đặt mục tiêu ~992 ha đạt VietGAP (từ hiện trạng ~370 ha). Đồng thời huyện có 14 mã số vùng trồng và 36 mã số cơ sở đóng gói phục vụ xuất khẩu (chủ lực là thị trường Trung Quốc, mở rộng các thị trường khác). Ngoài thanh long, huyện còn có cao su, điều, bắp, lúa, rau màu; vùng cao (La Dạ, Đa Mi) phát huy cây ăn trái ôn đới - á nhiệt đới và lâm nghiệp; vùng cồn cát đầu tư tưới tiết kiệm và chuyển đổi cây chịu hạn.
Chế biến nông sản (thanh long tươi/chế biến, nước ép, sấy, rượu vang thanh long, mứt…), bao bì, kho lạnh, điện chiếu sáng thanh long (chuyển sang tiết kiệm năng lượng, mái nhà năng lượng mặt trời) là những “vệ tinh” công nghiệp đang tăng nhanh quanh Phú Long - Ma Lâm. Nhiều chuỗi cung ứng thanh long an toàn đã hình thành trên địa bàn tỉnh, làm “hậu phương” cho vùng trồng của Hàm Thuận Bắc.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Quy hoạch tỉnh Bình Thuận 2021 - 2030, tầm nhìn 2050 theo Quyết định số 1701/QĐ‑TTg, 27/12/2023 là văn bản nền tảng xác định vai trò các huyện, trong đó Hàm Thuận Bắc là một trong vùng lõi nông nghiệp - dịch vụ liên vùng.
Nông nghiệp - thanh long và cây giá trị cao: Ổn định và khôi phục diện tích thanh long có hiệu quả trong huyện ở mức ~6.000 - 8.000 ha (hướng tới đóng góp phần vào diện tích tỉnh ~25 - 27 nghìn ha). Tỷ lệ diện tích sản xuất theo tiêu chuẩn (VietGAP/ GlobalGAP) đạt ≥50 - 70% diện tích thanh long huyện vào năm 2030 (căn cứ mục tiêu tỉnh nâng VietGAP toàn tỉnh).
Công nghiệp và logistics: Hình thành 1 trung tâm logistics nông sản - kho lạnh quanh trục Ma Lâm - Phú Long với công suất kho lạnh thô đạt ≥3.000 - 5.000 tấn lưu trữ lạnh; thu hút ≥10 nhà máy chế biến/đóng gói đạt tiêu chuẩn xuất khẩu (mã số đóng gói).
GRDP, lao động và thu ngân sách: Tăng tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ trong GRDP huyện lên ≥55 - 60% (so với tỷ lệ nông nghiệp hiện tại) - tức chuyển dịch cơ cấu theo hướng công nghiệp hóa, dịch vụ hóa. Tạo thêm ≥5.000 việc làm mới trong chế biến, logistics, du lịch cộng đồng và dịch vụ phụ trợ (đo bằng số việc làm chính thức và hợp đồng). Mục tiêu này tương thích với các kế hoạch phát triển lao động kỹ năng địa phương.
Hạ tầng và môi trường: Hoàn thiện hệ thống tưới tiết kiệm cho tối thiểu 60% diện tích canh tác trong vùng ưu tiên; giảm tổn thất nước tưới 20 - 30% so với năm 2025. Phấn đấu 100% các cơ sở chế biến lớn có xử lý nước thải đạt tiêu chuẩn trước khi xả ra môi trường; áp dụng truy xuất nguồn gốc số cho sản phẩm xuất khẩu.
Xem chi tiết: Bản đồ quy hoạch huyện Hàm Thuận Bắc
Tầm nhìn đến năm 2050
Đến năm 2050 với các chính sách đúng đắn và hạ tầng hoàn thiện, Hàm Thuận Bắc có thể là:
Vùng nông nghiệp chuyên sâu, xanh, giá trị cao: Chuỗi sản xuất - chế biến - logistics khép kín cho thanh long và cây giá trị cao; nền nông nghiệp ít phát thải, tuần hoàn (phân hữu cơ, tận dụng phụ phẩm).
Node liên vùng biển - cao nguyên: Thông qua quốc lộ 28 và hành lang logistics, huyện đóng vai trò trung chuyển sản phẩm Tây Nguyên ra biển (cảng Vĩnh Tân/ Phan Thiết).
Điểm đến du lịch sinh thái và văn hóa: Hồ - rừng - văn hóa Chăm trở thành sản phẩm du lịch chất lượng cao, gắn với du lịch liên vùng (Phan Thiết - Đà Lạt).
