Tổng quan về huyện Gio Linh trước sáp nhập
Gio Linh nằm ở trung tâm dải đồng bằng ven biển Quảng Trị, huyện nằm trên quốc lộ 1A, một trục huyết mạch Bắc - Nam. Huyện có bờ biển dài trên 16 km với 3 bãi tắm đẹp (khu vực Cửa Việt - Trung Giang). Theo thông tin chính thức huyện công bố cuối năm 2023, huyện có diện tích 47.091,39 ha, dân số 75.335 người. Địa hình Gio Linh trải từ dải cồn cát ven biển (Đông) qua đồng bằng thấp đến gò đồi bazan (Tây), chịu tác động mạnh của bão, gió mùa Đông Bắc và các hiện tượng xâm nhập mặn - ngập lụt theo mùa.
Ranh giới tiếp giáp của huyện trước sáp nhập:
- Phía Đông giáp Biển Đông
- Phía Tây giáp huyện Hướng Hóa và huyện Đakrông
- Phía Nam giáp các huyện Triệu Phong, Cam Lộ và thành phố Đông Hà
- Phía Bắc giáp huyện Vĩnh Linh.
Đơn vị hành chính
Trước sáp nhập huyện Gio Linh có 14 đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc, bao gồm:
- 2 thị trấn: Gio Linh (huyện lỵ), Cửa Việt.
- 12 xã: Gio An, Gio Hải, Gio Mai, Gio Mỹ, Gio Quang, Gio Sơn, Hải Thái, Linh Trường, Phong Bình, Trung Giang, Trung Hải, Trung Sơn.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Quốc lộ 1A chạy qua huyện, kết nối nhanh với thành phố Đông Hà, Quảng Bình (phía Bắc) và Thừa Thiên Huế (phía Nam). Tuyến đường ven biển Quảng Trị triển khai giai đoạn 1 với chiều dài gần 48 km đi qua Vĩnh Linh, Gio Linh, Triệu Phong, thành phố Đông Hà. Tổng mức đầu tư hơn 2.060 tỷ đồng, đang hoàn thiện giải phóng mặt bằng và thi công. Huyện Gio Linh đã bàn giao 9,26/12,4km (≈75%) (theo thông tin kiểm tra tiến độ năm 2025). Tuyến đường này có ý nghĩa kết nối khu kinh tế Đông Nam Quảng Trị, tạo trục phát triển biển - du lịch - đô thị.
Cảng Cửa Việt (khu bến cảng Quảng Trị) đặt tại thị trấn Cửa Việt. Khu bến có 3 cầu cảng và 1 bến phao. Theo Cảng vụ Hàng hải Quảng Trị, cầu cảng số 1 - 2 (tổng dài 128m) tiếp nhận tàu đến 2.000 tấn, công suất 400.000 tấn/năm; cầu cảng Hợp Thịnh dài 100m tiếp nhận tàu đến 3.000 tấn, công suất 400.000 tấn/năm.
Huyện chủ trương đầu tư xây dựng sân bay Quảng Trị giai đoạn 2024 - 2025, vị trí thuộc huyện Gio Linh (các xã Gio Quang, Gio Hải, Gio Mai), tạo cú hích hạ tầng hàng không cho khu vực Bắc Quảng Trị. Định hướng giao thông vùng huyện Gio Linh (quy hoạch xây dựng vùng) phát triển trục Đông - Tây kết nối từ quốc lộ 15 - quốc lộ 9F - đường ven biển/quốc lộ 9D, các tuyến ĐT.575A–575B kết nối cao tốc Vạn Ninh - Cam Lộ đến quốc lộ 1, bổ sung các tuyến QH01, QH04 tăng kết nối nội vùng - ven biển.
Kinh tế
Gio Linh là địa phương mạnh nhất tỉnh về khai thác, nuôi trồng, chế biến thủy sản và du lịch biển; sản lượng khai thác thủy sản hằng năm của Gio Linh chiếm trên 50% tổng sản lượng của tỉnh. Đây là chỉ dấu rất rõ về vai trò “đầu tàu” của huyện trong kinh tế biển tỉnh Quảng Trị.
Cụm Cảng Cửa Việt tạo nền tảng logistics cho vật liệu xây dựng, nông - lâm sản, thủy sản. Hiện cụm cảng có thể tiếp nhận tàu 2.000 - 3.000 tấn, tổng công suất các cầu cảng đạt ~800.000 tấn/năm (theo Cảng vụ Hàng hải Quảng Trị). Song song khu công nghiệp Quán Ngang (Gio Linh) đã được phê duyệt quy hoạch, hướng tới thu hút công nghiệp nhẹ, chế biến, hỗ trợ chuỗi cung ứng ven biển và khu kinh tế Đông Nam. Ngoài ra huyện Gio Linh còn “chú trọng phát triển làng nghề”, toàn huyện có 16 làng nghề và hơn 1.600 cơ sở ngành nghề nông thôn, thu hút ~5.000 lao động (năm 2020). Trục ven biển (Gio Việt, Trung Giang, Trung Hải…) phát triển nghề hấp sấy - phơi cá xuất khẩu, nước mắm, mắm ruốc/mắm rò, tạo việc làm theo mùa và quanh năm. Ngành nông nghiệp gò đồi - hồ tiêu - cây màu phía Tây (Gio An, Gio Sơn, Hải Thái…) thuận lợi cho cây công nghiệp ngắn ngày (tiêu, lạc, sắn), rau màu; hệ thống giếng cổ Gio An cung cấp nguồn nước bền vững cho canh tác truyền thống.
Di tích và lễ hội
Cụm di tích Cồn Tiên - Dốc Miếu nằm ở Gio Linh, từng là cứ điểm then chốt trong hệ thống hàng rào điện tử thời chiến tranh; ngày nay là điểm đến giáo dục lịch sử nổi tiếng.
Hệ thống giếng cổ Gio An (khoảng 1.800 năm) là di sản thủy nông của người Chăm cổ, hiện còn hoạt động và trở thành “di sản sống” kết hợp nông nghiệp - du lịch cộng đồng.
Không gian lễ hội biển Cửa Việt và các sự kiện văn hóa - thể thao gắn thông điệp “vì hòa bình”, kết nối du lịch biển - di tích - ẩm thực địa phương.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Các định hướng của Gio Linh bám sát Quy hoạch tỉnh Quảng Trị thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn 2050 và các đồ án quy hoạch vùng huyện (định hướng trục giao thông, không gian đô thị - công nghiệp - du lịch).
Hoàn thành tuyến ven biển gần 48 km đoạn qua Gio Linh; kết nối cảng Cửa Việt - khu kinh tế Đông Nam - dải du lịch biển. Tác động trực tiếp tới giảm chi phí logistics cho thủy sản, vật liệu xây dựng và tăng khả năng đón dòng khách du lịch biển. Hình thành, mở rộng các cụm công nghiệp/điểm công nghiệp liên quan chế biến thủy sản - nông sản, công nghiệp hỗ trợ cho khu kinh tế Đông Nam; đẩy nhanh giải pháp môi trường - xử lý nước thải để phù hợp yêu cầu “công nghiệp sạch” ven biển.
Tiếp tục các thủ tục sân bay Quảng Trị ở Gio Linh (Gio Quang - Gio Hải - Gio Mai), ưu tiên mô hình cảng hàng không dùng chung dân dụng, phục vụ du lịch - logistics hàng tươi (thủy sản).
Xây dựng tuyến trải nghiệm “biển Cửa Việt - giếng cổ Gio An - Cồn Tiên - Dốc Miếu”, kết hợp không gian ẩm thực (mắm rò, mắm ruốc, hải sản địa phương), làng nghề hấp, sấy cá, sản vật gò đồi (hồ tiêu, lạc). Tổ chức lễ hội biển và sự kiện thể thao, âm nhạc mang thương hiệu riêng Cửa Việt để kéo dài mùa khách.
Vùng gò đồi - bán sơn địa phát triển nông nghiệp bền vững, tưới tiêu tiết kiệm, phát huy hệ thống giếng cổ như một mô hình “di sản - thủy nông - du lịch” gắn OCOP. Vùng ven biển - đồng bằng thấp tăng cường công trình chống xâm nhập mặn, thoát lũ, chuyển đổi cơ cấu cây trồng - nuôi biển thích ứng.
Tăng cường chuyển đổi số, hỗ trợ truy xuất nguồn gốc thủy sản, truy xuất sản phẩm làng nghề; liên kết thương mại điện tử. Đào tạo nghề gắn chế biến - logistics - du lịch cộng đồng nhằm giữ lao động tại chỗ.
Tầm nhìn đến năm 2050
Phấn đấu Gio Linh trở thành hạt nhân dịch vụ - logistics biển (cảng Cửa Việt nâng cấp, hoàn thiện kết nối ven biển và cao tốc), trung tâm du lịch biển - lịch sử - trải nghiệm di sản thủy nông; đô thị Cửa Việt - Gio Linh là cặp cực động lực của vành đai biển tỉnh.
Kinh tế xanh – tuần hoàn: Chuỗi nuôi biển - khai thác bền vững - chế biến sâu đi kèm xử lý môi trường đạt chuẩn, khép kín từ đánh bắt/nuôi trồng - chế biến - logistics lạnh - du lịch ẩm thực.
Không gian văn hóa - ký ức: Nâng tầm giá trị Cồn Tiên - Dốc Miếu và giếng cổ Gio An trong bản sắc đô thị - du lịch, trở thành trục sản phẩm di sản cấp quốc gia của Quảng Trị, kết nối tuyến Hiền Lương - Vịnh Mốc - Cửa Việt.
