Tổng quan về huyện đảo Hoàng Sa trước sáp nhập
Huyện đảo Hoàng Sa là đơn vị hành chính đặc thù trực thuộc thành phố Đà Nẵng, phạm vi địa lý bao gồm quần đảo Hoàng Sa (Paracel Islands) ở Biển Đông; theo Niên giám thống kê thành phố Đà Nẵng năm 2010 huyện có diện tích hành chính 305 km², chiếm 23,76% diện tích thành phố Đà Nẵng. Vì quần đảo hiện nằm trong vùng tranh chấp và phần lớn do Trung Quốc kiểm soát thực tế, hoạt động phát triển trên đảo chịu những giới hạn thực tế nên chức năng của huyện Hoàng Sa hiện mang nhiều ý nghĩa chính trị - pháp lý - quản lý nguồn lợi biển hơn là phát triển dân cư, công nghiệp hay đô thị hóa thông thường.
Dân số thường trú trên đảo do đặc thù tranh chấp và thực tế kiểm soát; hoạt động trên đảo chủ yếu là của lực lượng thực thi (biên phòng, hải quân, cán bộ - nếu có; trong lịch sử có tổ chức từng giai đoạn trồng trọt/ nuôi trồng quy mô nhỏ). Do vậy không có con số dân số thường trú lớn tương tự các huyện đảo có dân cư (ví dụ Phú Quốc, Lý Sơn). Trụ sở hành chính huyện đặt trên đất liền để thuận tiện quản lý.
Quần đảo Hoàng Sa nằm ở khoảng 170 hải lý (~315 km) về phía Đông bờ biển miền Trung Việt Nam (tọa độ trung tâm trong vùng khoảng 16°-17° vĩ Bắc, 111°-112° kinh Đông), kéo dài theo hướng Bắc - Nam, gồm hai cụm chính theo phân loại truyền thống Việt Nam là cụm Lưỡi Liềm và cụm An Vĩnh. Vị trí này nằm trên hành lang hàng hải quốc tế, có ý nghĩa chiến lược cả về an ninh biển lẫn nguồn lợi thủy - hải sản.
Đơn vị hành chính
Quần đảo Hoàng Sa với các đảo san hô nằm cách đất liền khoảng 170 hải lý (315 km), gồm: Đảo Hoàng Sa, đảo Đá Bắc, đảo Hữu Nhật, đảo Đá Lồi, đảo Bạch Quy, đảo Tri Tôn, Đảo Cây, đảo Bắc, đảo Giữa, đảo Nam, đảo Phú Lâm, đảo Linh Côn, đảo Quang Hòa, Cồn Bông Bay, Cồn Quan Sát, Cồn cát Tây, Đá Chim Yến, Đá Tháp.
Hạ tầng hiện trạng
Phần lớn quần đảo không nằm dưới quyền kiểm soát thực tế của Việt Nam, “hạ tầng” do Việt Nam xây dựng trên đảo (nếu có) rất hạn chế; phần lớn hoạt động quản lý/trưng bày/hỗ trợ được đặt trên đất liền tại Đà Nẵng.
Về hạ tầng pháp lý, trụ sở huyện đặt trên đất liền (Đà Nẵng), Ủy ban huyện thủ tục, hồ sơ, các hoạt động tuyên truyền, lưu trữ, triển lãm (Nhà trưng bày Hoàng Sa ở Đà Nẵng) được tổ chức trên đất liền. Cơ cấu tổ chức hành chính huyện công bố lịch trình, nhiệm vụ về hỗ trợ ngư dân, kỷ niệm, quan hệ ngoại giao.
Về hạ tầng trên đảo do không kiểm soát thực tế, Việt Nam không có mạng lưới cảng, sân bay, khu dân cư hay điện lưới ổn định trên hầu hết đảo thuộc huyện. Trong lịch sử, các hoạt động trên một số đảo do lực lượng thực thi, tuần tra thực hiện (trạm canh, cắm mốc, công trình phục vụ an ninh - biên phòng) nhưng không phải hạ tầng dân sinh phục vụ cư dân thường trú.
Hạ tầng hỗ trợ trên đất liền (Đà Nẵng) có nhà trưng bày Hoàng Sa - bảo tàng chủ quyền, trụ sở hành chính tạm thời, trung tâm dữ liệu, các chương trình hậu cần hỗ trợ ngư dân, tổ chức mít tinh, tri ân liệt sĩ… Những hạng mục này là “hạ tầng” thực tế nhất liên quan đến huyện Hoàng Sa mà người dân, nhà nghiên cứu có thể tiếp cận.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Vì thực tế quản lý trên đảo bị hạn chế, định hướng giai đoạn đến năm 2030 của huyện Hoàng Sa - theo cách tiếp cận của chính quyền thành phố thường tập trung vào những mũi nhọn sau:
- Gia cố pháp lý và tuyên truyền chủ quyền, củng cố hồ sơ lịch sử, tăng cường tuyên truyền qua Nhà trưng bày, các hoạt động giáo dục cho thế hệ trẻ và hỗ trợ ngư dân thực thi pháp luật biển.
- Phát triển kinh tế biển bền vững từ đất liền, xây dựng chuỗi hậu cần (cảng cá, kho lạnh, cơ sở sửa chữa tàu), đào tạo nghề cho ngư dân; nâng cao năng lực khai thác hải sản bền vững phục vụ các ngư trường Hoàng Sa.
- Nghiên cứu - bảo tồn biển, ưu tiên tài trợ cho nghiên cứu khoa học biển, bảo tồn hệ sinh thái san hô, hợp tác quốc tế trong khuôn khổ pháp luật quốc tế.
- Hỗ trợ lực lượng thực thi và ngư dân, nâng cấp trang thiết bị, hậu cần, bảo hiểm, hỗ trợ pháp lý cho tàu thuyền đánh bắt.
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn đến năm 2050 đối với huyện đảo Hoàng Sa cần đặt trong hai kịch bản: (1) kịch bản pháp lý - quản lý (theo tầm nhìn Việt Nam) và (2) kịch bản thực địa (phụ thuộc vào diễn biến chính trị - kiểm soát thực tế).
Kịch bản (1) - Theo quan điểm quản lý của Việt Nam (khung pháp lý): Hoàng Sa là vùng chủ quyền được quản lý toàn diện tiếp tục bảo tồn, phát huy giá trị lịch sử và văn hoá, phát triển nền kinh tế biển bền vững; thành lập hệ thống hậu cần biển hiện đại trên đất liền phục vụ tàu thuyền hoạt động tại Hoàng Sa; nghiên cứu biển, giám sát tài nguyên; tổ chức hợp tác khoa học quốc tế và khu tưởng niệm, di tích bảo tàng.
Kịch bản (2) - Kịch bản thực tế (phụ thuộc vào diễn biến chính trị quốc tế): Nếu tình hình tranh chấp không thay đổi, phần lớn các đảo tiếp tục không có dân cư dân sự, tầm nhìn năm 2050 sẽ là tăng cường năng lực giám sát, hoạt động pháp lý, nghiên cứu khoa học và hỗ trợ ngư dân bằng các hạ tầng ven bờ.
