Tổng quan về huyện Cồn Cỏ trước sáp nhập
Cồn Cỏ là huyện đảo duy nhất của tỉnh Quảng Trị, có vị trí tiền tiêu ở Biển Đông, đóng vai trò quốc phòng - an ninh, đồng thời có tiềm năng phát triển kinh tế biển, du lịch sinh thái, nghiên cứu biển và dịch vụ hậu cần biển nhỏ. Dù quy mô rất nhỏ (diện tích chỉ vài km²) nhưng về mặt địa - chính trị và pháp lý, Cồn Cỏ có ý nghĩa to lớn, giữ mốc chủ quyền, là mắt xích trong mạng lưới đảo ven bờ, và đang được tỉnh nghiên cứu phát triển theo nhiều kịch bản kinh tế trong tương lai gần.
Trên bản đồ hành chính tỉnh, Cồn Cỏ nằm tách biệt phía Đông, cách mũi Lay (Vĩnh Thạch) khoảng 13 hải lý, cách Cửa Tùng khoảng 15 hải lý và cách Cửa Việt khoảng 17 hải lý. Huyện Cồn Cỏ có tổng diện tích đất tự nhiên hơn 2,3 km² và dân số khoảng 500 người (2020), mật độ dân số đạt khoảng 182 người/km².
Đơn vị hành chính
Huyện Cồn Cỏ là đơn vị hành chính một cấp (không chia xã, phường theo nghĩa đất liền), toàn bộ đảo được quản lý bởi Huyện ủy - UBND huyện; trung tâm hành chính đóng tại Đảo Cồn Cỏ (khu dân cư tập trung). Do quy mô rất nhỏ, mọi chức năng hành chính cấp xã/huyện được triển khai tập trung trên đảo.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Về hạ tầng giao thông, do đặc thù là đảo nhỏ, Cồn Cỏ không có cảng lớn, giao thông chủ yếu bằng tàu, ca nô từ bờ (Cửa Tùng hoặc Cửa Việt) vào đảo. Hệ thống bến bãi nhỏ bảo đảm tiếp nhận tàu khách du lịch và tàu hậu cần cỡ nhỏ. Khi cần vật tư lớn, tỉnh huy động phương án vận chuyển chuyên biệt (barge, sà lan). Việc kết nối biển chịu ảnh hưởng bởi thời tiết và sóng lớn.
Về hạ tầng điện, nước, viễn thông, trước đây đảo phụ thuộc một phần vào nguồn máy phát và các tuyến cáp/ngăn vận chuyển nhiên liệu. Trong những năm gần đây có nỗ lực nâng cấp lưới (một số dự án năng lượng tái tạo thí điểm và đầu tư nâng cấp lưới nhỏ) - nhưng năng lượng vẫn là vấn đề cần hoàn thiện cho phát triển lâu dài. Nguồn nước của huyện thường dựa vào trữ nước mưa và cấp bổ sung từ đất liền, hạn chế về nguồn nước là rào cản lớn cho phát triển cơ sở lưu trú quy mô. Mạng lưới viễn thông trên địa bàn đã được phủ sóng di động cơ bản (3G/4G), một số dịch vụ internet cơ bản phục vụ du lịch và quản lý hành chính.
Bên cạnh hạ tầng giao thông, điện nước thì hạ tầng công trình dân sự và y tế cũng được huyện chú trọng. Trên đảo có trạm y tế, trường học (mầm non, tiểu học) và các công trình phục vụ cư dân (chợ nhỏ, trạm xăng dầu hạn chế). Một số đầu tư công (ví dụ trường mầm non mang tên “Hoa Phong Ba”) được xây dựng với sự hỗ trợ doanh nghiệp - nhà tài trợ.
Lâu nay Cồn Cỏ chịu trách nhiệm an ninh biển, sau năm 2015 có cơ chế mở dần để phát triển dân sự nhưng vẫn giữ vai trò tiền tiêu quốc phòng - điều này tạo cân bằng khó khăn giữa phát triển kinh tế và yêu cầu quốc phòng.
Kinh tế
Kinh tế Cồn Cỏ hiện mang tính hộ gia đình - dịch vụ nhỏ - đánh bắt ven bờ. Nguồn thu chủ yếu từ khai thác hải sản, dịch vụ hậu cần ven đảo (cung cấp nhu yếu phẩm), một phần du lịch (khách ngày - homestay nhỏ) và lương bổng từ các lực lượng công vụ (quân nhân, cán bộ). Do quy mô nhỏ, không có khu/cụm công nghiệp nên mọi hoạt động sản xuất đều quy mô nhỏ, dễ tổn thương trước thời tiết và mùa vụ.
Trong 10 năm gần đây, Cồn Cỏ được định vị là điểm du lịch sinh thái - nghỉ biển gắn lịch sử, khách chủ yếu đi theo tour trong ngày hoặc lưu trú ngắn (homestay/nhà nghỉ nhỏ). Mùa du lịch bắt đầu từ khoảng tháng 4 đến tháng 10 nhưng phụ thuộc rất lớn vào thời tiết. Du lịch là động lực tăng thu nhập cho dân đảo nhưng chưa đạt quy mô hệ thống (thiếu khách sạn, quản lý điểm đến, hạ tầng xử lý nước thải…).
Hoạt động đánh bắt ven bờ, khai thác hải sản nhỏ là sinh kế truyền thống. Muốn nâng cao giá trị cần liên kết chuỗi lạnh - chế biến - thị trường đất liền; hiện các phương án kết nối này còn hạn chế do logistics biển nhỏ.
Cồn Cỏ bên cạnh vị trí chiến lược, cảnh quan biển đẹp, hệ sinh thái tương đối nguyên vẹn, giá trị di sản lịch sử - văn hoá thì vẫn còn những hạn chế về diện tích nhỏ, thiếu nước ngọt, năng lực điện hạn chế, cảng bãi nhỏ, phụ thuộc thời tiết, yêu cầu an ninh - quốc phòng. Những rào cản này quyết định mô hình phát triển phải nhẹ nhàng, bền vững và thân thiện môi trường.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Mục tiêu chiến lược của huyện là giữ vững quốc phòng - an ninh; phát triển kinh tế nhẹ, xanh, bền vững; nâng mức sống dân cư; biến du lịch sinh thái - dịch vụ biển quy mô nhỏ thành ngành kinh tế mũi nhọn; đảm bảo hạ tầng cơ bản (điện ổn định, nước sinh hoạt, xử lý rác thải) đạt chuẩn cho dân cư và khách du lịch. Cụ thể các định hướng gồm:
- Giải pháp hạ tầng: Xây dựng hệ thống điện mặt trời, pin lưu trữ, máy phát dự phòng để giảm phụ thuộc nhiên liệu nhập đảo, tính toán quy mô cho mục tiêu phục vụ dân cư, khách (ước tính công suất ban đầu 200 - 500 kW tùy mùa cao điểm); đầu tư nhà máy xử lý nước biển quy mô nhỏ và bể trữ mưa công suất lớn cho mùa khô đảm bảo nguồn nước an toàn cho sinh hoạt và du lịch; xây bến đậu an toàn cho tàu khách và tàu hậu cần quy mô nhỏ kết hợp cầu cảng bảo đảm khả năng vận chuyển vật tư thiết yếu; xây trạm xử lý nước thải tập trung quy mô nhỏ, hệ thống thu gom rác thải và các quy trình tái chế cơ bản, tránh xả trực tiếp ra biển; phủ sóng internet ổn định, telemedicine (y tế từ xa) liên kết với bệnh viện tuyến tỉnh, nâng cấp trạm y tế đảo.
- Phát triển kinh tế: Phát triển tour nửa ngày/1 ngày, homestay chất lượng, tour lặn/snorkeling có quản lý, trải nghiệm văn hoá ngư nghiệp và lễ truy điệu truyền thống; hỗ trợ lắp đặt kho lạnh mini, hệ thống đánh bắt bền vững, nhãn mác sản phẩm biển “Cồn Cỏ” cho thị trường Quảng Trị - Đông Hà; kêu gọi quỹ nghiên cứu hợp tác trường đại học - viện hải dương học để thực hiện quan trắc biển, khảo sát đa dạng sinh học, hướng tới mô hình “hòn đảo nghiên cứu - du lịch”.
- Quản lý rủi ro và môi trường: Lập bản đồ rủi ro thiên tai (bão, triều cường), xây hành lang thoát lũ nhỏ. Áp dụng tiêu chuẩn xây dựng chống bão cho các công trình mới, bảo tồn rạn đá và bãi triều.
Tầm nhìn đến năm 2050
Đến năm 2050, Cồn Cỏ có thể phát triển theo mô hình “đảo thông minh, xanh, đa chức năng”:
- Trung tâm dịch vụ biển cấp xã/đảo (du lịch có chất lượng, hậu cần nhẹ).
- Mạng lưới năng lượng độc lập (năng lượng tái tạo chiếm chủ đạo, lưu trữ lớn).
- Nguồn nước an toàn nhờ hệ thống xử lý nước biển.
- Cơ sở khoa học biển nhỏ phục vụ nghiên cứu biến đổi khí hậu và đa dạng sinh học.
- Duy trì chức năng tiền đồn an ninh biển - kết hợp công trình bảo vệ chủ quyền và phát triển dân sự.
