Tổng quan về huyện Chợ Mới trước sáp nhập
Huyện Chợ Mới là một đơn vị hành chính trực thuộc tỉnh Bắc Kạn, được thành lập vào ngày 6/7/1998. Trước khi thực hiện các thay đổi về tổ chức hành chính theo quy hoạch mới, huyện có diện tích 606 km² và dân số khoảng 38.958 người. Đây là một huyện miền núi với đặc trưng địa hình đồi núi xen lẫn sông suối, tạo nên cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ và tiềm năng lớn cho phát triển du lịch sinh thái.
Về vị trí địa lý, Chợ Mới giữ vai trò là cầu nối giữa các huyện khác trong tỉnh Bắc Kạn, đồng thời tiếp giáp với các khu vực lân cận trong vùng Đông Bắc Bộ, thuận tiện cho kết nối giao thương, văn hóa.
Ranh giới hành chính của huyện Chợ Mới trước sáp nhập:
- Phía Đông giáp huyện Na Rì
- Phía Tây giáp huyện Bạch Thông
- Phía Nam giáp huyện Định Hóa (Thái Nguyên)
- Phía Bắc giáp huyện Ngân Sơn
Với đặc điểm địa lý đa dạng, khí hậu ôn hòa cùng nguồn tài nguyên tự nhiên phong phú, huyện Chợ Mới trước sáp nhập là một trong những vùng đất tiềm năng để phát triển nông – lâm nghiệp, thủy điện nhỏ, cũng như khai thác du lịch và văn hóa truyền thống.
Đơn vị hành chính
Huyện Chợ Mới trước khi sáp nhập gồm 1 thị trấn và 13 xã. Cụ thể gồm: Thị trấn Đồng Tâm (huyện lỵ), xã Bình Văn, xã Cao Kỳ, xã Hòa Mục, xã Mai Lạp, xã Như Cố, xã Nông Hạ, xã Quảng Chu, xã Tân Sơn, xã Thanh Mai, xã Thanh Thịnh, xã Thanh Vận, xã Yên Cư, xã Yên Hân.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Hạ tầng giao thông và hành chính của huyện Chợ Mới trước sáp nhập tuy còn gặp nhiều khó khăn, nhưng đã có những bước phát triển đáng kể trong những năm gần đây nhờ vào các chính sách đầu tư từ trung ương và tỉnh. Các tuyến đường giao thông liên xã được cải thiện đáng kể, một số tuyến được trải nhựa hoặc bê tông hóa, phục vụ tốt cho nhu cầu đi lại, vận chuyển hàng hóa của người dân.
Ngoài giao thông đường bộ, hệ thống điện – nước và viễn thông cũng đã phủ rộng đến hầu hết các xã, thôn bản trong huyện. Việc đầu tư hạ tầng y tế, giáo dục cũng được chú trọng. Huyện có một số cơ sở y tế như Trung tâm Y tế huyện và các trạm y tế xã. Về giáo dục, có đủ các cấp học từ mầm non đến trung học phổ thông, giúp đảm bảo quyền tiếp cận giáo dục cơ bản cho con em trong vùng.
Tuy vậy, một thách thức lớn đối với hạ tầng Chợ Mới là địa hình hiểm trở, gây khó khăn cho việc triển khai các công trình quy mô lớn. Trong quy hoạch tương lai, huyện được định hướng nâng cấp các tuyến đường huyết mạch như tuyến liên xã Đồng Tâm – Nông Hạ hay tuyến Quảng Chu – Tân Sơn, giúp kết nối liên vùng tốt hơn.
Kinh tế
Nền kinh tế huyện Chợ Mới trước sáp nhập chủ yếu dựa vào sản xuất nông – lâm nghiệp. Nông dân trong huyện trồng lúa, ngô, sắn là chủ yếu, kết hợp với chăn nuôi gia súc, gia cầm theo quy mô hộ gia đình. Các cây trồng đặc trưng như quýt, hồng không hạt, và một số loại dược liệu quý cũng bắt đầu được phát triển theo hướng hàng hóa.
Ngoài ra, lâm nghiệp giữ vai trò quan trọng, với diện tích rừng tự nhiên và rừng trồng lớn. Khai thác gỗ, tre, nứa và phát triển cây lâm nghiệp lâu năm như keo, mỡ đang dần trở thành hướng đi bền vững. Bên cạnh đó, một số dự án thủy điện nhỏ được triển khai trên địa bàn huyện, tạo ra nguồn thu và điện năng phục vụ phát triển kinh tế địa phương.
Kinh tế dịch vụ và thương mại tuy chưa phát triển mạnh, song một số chợ phiên vùng cao vẫn được duy trì đều đặn như chợ Đồng Tâm hay chợ Cao Kỳ, đóng vai trò kết nối giao thương giữa các dân tộc và vùng miền. Đây cũng là nét văn hóa truyền thống được gìn giữ cho đến ngày nay.
Làng nghề truyền thống
Trên địa bàn huyện Chợ Mới trước sáp nhập, không có làng nghề truyền thống nào được công nhận hoặc nổi bật về quy mô hay tính chất sản xuất tập trung. Các hoạt động thủ công mang tính nhỏ lẻ như dệt thổ cẩm, làm nón, đan lát vẫn tồn tại rải rác trong các thôn bản, chủ yếu phục vụ nhu cầu gia đình hoặc trao đổi trong chợ phiên.
Dù không có làng nghề truyền thống điển hình, nhưng huyện vẫn đang được khuyến khích bảo tồn và phát huy các kỹ năng thủ công của đồng bào dân tộc thiểu số như Tày, Dao, Nùng, nhằm góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa địa phương và hướng đến phát triển du lịch cộng đồng gắn với thủ công truyền thống.
Di tích, danh lam thắng cảnh
Huyện Chợ Mới trước sáp nhập nổi bật với một số di tích và danh lam thắng cảnh có giá trị văn hóa, lịch sử và du lịch, trong đó đáng chú ý nhất là Chùa Thạch Long. Đây là một ngôi chùa cổ được xây dựng từ thế kỷ 19, tọa lạc tại xã Phong Thịnh, mang đậm kiến trúc chùa miền núi và đã được xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Chùa nằm giữa rừng núi trùng điệp, tạo nên không gian linh thiêng và yên bình, là điểm hành hương và du lịch tâm linh hấp dẫn.
Ngoài ra, Hang Thắm Làng với chiều dài hơn 300m và hệ thống thạch nhũ kỳ ảo là điểm đến lý tưởng cho du khách yêu thích khám phá thiên nhiên hoang sơ. Đền Thắm – một ngôi đền cổ từ thế kỷ 16, cùng thung lũng hoa tam giác mạch Quảng Chu, nơi hội tụ cảnh sắc thiên nhiên lãng mạn và bản sắc vùng cao cũng là những điểm nổi bật.
Cùng với đó không thể không nhắc đến Suối Bản Lù với thác nước cao khoảng 20m, nằm cách trung tâm huyện khoảng 15km, là nơi thích hợp cho du khách yêu thiên nhiên và trải nghiệm hoạt động ngoài trời như tắm suối, leo núi, dã ngoại.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Trong giai đoạn đến năm 2030, huyện Chợ Mới trước sáp nhập được xác định tiếp tục giữ vai trò là một vùng sản xuất nông – lâm nghiệp trọng điểm của tỉnh Bắc Kạn, đồng thời phát triển có chọn lọc các ngành nghề mới dựa trên thế mạnh sẵn có. Trọng tâm sẽ là chuyển đổi cơ cấu cây trồng – vật nuôi theo hướng nâng cao giá trị, ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất nông nghiệp như mô hình nông nghiệp hữu cơ, trồng rừng kinh tế, phát triển dược liệu dưới tán rừng.
Huyện cũng hướng đến hoàn thiện hệ thống hạ tầng giao thông liên vùng, trong đó có các dự án cải tạo, nâng cấp tuyến đường Quảng Chu – Yên Hân và tuyến đường huyện nối xã Thanh Mai với thị trấn Đồng Tâm. Việc đầu tư vào các tuyến đường chiến lược này không chỉ giúp nâng cao khả năng tiếp cận giao thương mà còn mở đường cho phát triển du lịch sinh thái, văn hóa và dịch vụ.
Đáng chú ý, huyện đã được đưa vào một số chương trình trọng điểm của tỉnh về phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa dân tộc thiểu số. Các dự án được ưu tiên trong giai đoạn này bao gồm: quy hoạch phát triển du lịch cộng đồng tại thung lũng hoa tam giác mạch Quảng Chu, nâng cấp hạ tầng tại khu vực suối Bản Lù để khai thác du lịch sinh thái kết hợp nghỉ dưỡng, và phục dựng các hoạt động lễ hội truyền thống tại đền Thắm, chùa Thạch Long.
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn đến năm 2050, huyện Chợ Mới (trước sáp nhập) được kỳ vọng sẽ trở thành một khu vực phát triển kinh tế xanh bền vững, mang bản sắc văn hóa dân tộc độc đáo, có vai trò là vùng vệ tinh hỗ trợ cho trung tâm tỉnh Bắc Kạn. Huyện sẽ từng bước chuyển mình từ một khu vực thuần nông sang mô hình kinh tế kết hợp đa ngành: nông – lâm – du lịch – dịch vụ, với trọng tâm là kinh tế tuần hoàn và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên.
Theo định hướng quy hoạch tổng thể, huyện sẽ hình thành các cụm nông nghiệp công nghệ cao, các mô hình nông trại kết hợp du lịch trải nghiệm và các khu bảo tồn sinh thái. Một số xã như Quảng Chu, Yên Hân, và Nông Hạ được quy hoạch thành vùng phát triển du lịch cộng đồng gắn với văn hóa dân tộc Tày – Dao, là điểm đến mới của du lịch vùng Đông Bắc.
Bên cạnh đó, hệ thống giao thông trục chính sẽ được hiện đại hóa đồng bộ với quy hoạch liên tỉnh, liên huyện, trong đó có tuyến kết nối Thái Nguyên – Bắc Kạn – Cao Bằng. Các công trình giao thông kết nối đến các điểm danh lam thắng cảnh như chùa Thạch Long, Hang Thắm Làng sẽ được ưu tiên mở rộng để thúc đẩy phát triển du lịch tâm linh và khám phá.
Đặc biệt, huyện hướng đến phát triển khu bảo tồn thiên nhiên rừng nguyên sinh vùng núi Hàm Rồng, vừa phục vụ bảo vệ hệ sinh thái, vừa là nơi triển khai các chương trình nghiên cứu khoa học, giáo dục môi trường và du lịch sinh thái có kiểm soát.
