Tổng quan về huyện Chợ Đồn trước sáp nhập
Huyện Chợ Đồn nằm ở phía Tây Nam của tỉnh Bắc Kạn, là một trong những huyện có diện tích lớn nhất của tỉnh với tổng diện tích khoảng 912 km², dân số đạt 49.554 người (số liệu trước sáp nhập). Huyện được biết đến là vùng đất có địa hình đa dạng, chủ yếu là đồi núi, núi thấp và núi trung bình, xen kẽ các thung lũng nhỏ, thuận lợi cho phát triển lâm nghiệp và nông nghiệp kết hợp.
Khí hậu của huyện mang đặc trưng của vùng núi cao Đông Bắc Bộ, với mùa hè mát, mùa đông lạnh, độ ẩm cao và mưa nhiều vào mùa mưa. Nhiều sông suối nhỏ chảy qua như sông Cầu, suối Khuổi Linh, tạo nên mạng lưới thủy văn phong phú và là nguồn nước quan trọng cho sản xuất nông nghiệp cũng như sinh hoạt.
Huyện Chợ Đồn giữ vai trò chiến lược trong các giai đoạn kháng chiến, đặc biệt là thời kỳ chống thực dân Pháp, nơi đây từng là vùng An toàn khu (ATK) nổi tiếng, được Trung ương lựa chọn là căn cứ địa cách mạng. Về mặt địa lý, huyện có vị trí liên kết chặt chẽ với các huyện lân cận, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển liên vùng và giao lưu kinh tế.
Ranh giới hành chính của huyện Chợ Đồn trước sáp nhập như sau:
- Phía Đông giáp huyện Bạch Thông và huyện Na Rì
- Phía Tây giáp tỉnh Tuyên Quang
- Phía Nam giáp tỉnh Thái Nguyên
- Phía Bắc giáp huyện Ngân Sơn
Đơn vị hành chính
Huyện Chợ Đồn gồm 1 thị trấn và 19 xã. Cụ thể gồm: Thị trấn Bằng Lũng (huyện lỵ), xã Bản Thi, xã Bằng Lãng, xã Bằng Phúc, xã Bình Trung, xã Đại Sảo, xã Đồng Lạc, xã Đồng Thắng, xã Lương Bằng, xã Nam Cường, xã Nghĩa Tá, xã Ngọc Phái, xã Phương Viên, xã Quảng Bạch, xã Tân Lập, xã Xuân Lạc, xã Yên Mỹ, xã Yên Phong, xã Yên Thượng, xã Yên Thịnh.
Hạ tầng và các điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
Trong những năm gần đây, hạ tầng của huyện Chợ Đồn đã có sự cải thiện tích cực nhờ các chương trình xây dựng nông thôn mới và đầu tư từ Trung ương, tỉnh. Đường giao thông liên xã được nâng cấp với tỉ lệ nhựa hóa và bê tông hóa ngày càng tăng, đặc biệt ở các xã trung tâm như Bình Trung, Bằng Lũng, Nghĩa Tá. Một số xã vùng sâu, vùng cao như Yên Thượng, Bản Thi vẫn còn gặp khó khăn về giao thông, đặc biệt vào mùa mưa lũ.
Hệ thống điện lưới quốc gia đã phủ đến hầu hết các xã, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống người dân và phục vụ tốt hơn cho sản xuất. Tuy nhiên, tại các bản vùng cao, hiện tượng mất điện cục bộ vào mùa mưa vẫn còn xảy ra. Việc cấp nước sạch đang trong quá trình hoàn thiện, với nhiều công trình cấp nước nhỏ được đầu tư tại các cụm dân cư. Các công trình nước tự chảy, nước bể chứa vẫn là giải pháp phổ biến cho người dân nông thôn.
Hệ thống trường học, trạm y tế được xây dựng tương đối đồng bộ. Mỗi xã đều có điểm trường tiểu học và trung học cơ sở. Nhiều điểm trường lẻ đang được sáp nhập để nâng cao chất lượng dạy học. Các trạm y tế xã cơ bản đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh ban đầu, tuy nhiên chưa thể xử lý các ca bệnh nặng – phải chuyển lên tuyến huyện hoặc tỉnh.
Kinh tế
Nền kinh tế huyện Chợ Đồn chủ yếu vẫn dựa vào nông – lâm nghiệp, tuy nhiên đang có bước chuyển dịch dần sang hướng sản xuất hàng hóa, kinh tế tuần hoàn và dịch vụ du lịch. Về nông nghiệp, huyện có thế mạnh với các sản phẩm như lúa nếp, lúa tẻ, ngô, đậu tương, chè, cây ăn quả (cam, quýt, mận)… Những sản phẩm này phần lớn được tiêu thụ trong tỉnh và một phần nhỏ xuất ra ngoài, qua các hợp tác xã và tổ hợp tác tiêu thụ.
Lâm nghiệp chiếm tỉ trọng lớn với hàng chục nghìn héc-ta rừng sản xuất và rừng phòng hộ. Các hoạt động khai thác gỗ, keo, tre, nứa gắn với chế biến sơ cấp tại chỗ tạo công ăn việc làm cho hàng trăm lao động mỗi năm. Tỷ lệ che phủ rừng đạt trên 70 %, đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ môi trường sinh thái.
Ngành dịch vụ, thương mại phát triển tại khu vực thị trấn Bằng Lũng và các xã gần trung tâm, chủ yếu là buôn bán nông sản, vật tư nông nghiệp, cửa hàng bán lẻ. Huyện đang từng bước thu hút đầu tư vào lĩnh vực chế biến nông sản, phát triển các điểm du lịch sinh thái – lịch sử để tăng tỷ trọng ngành dịch vụ.
Làng nghề truyền thống
Tính đến hiện tại, huyện Chợ Đồn chưa có làng nghề truyền thống được công nhận chính thức ở cấp tỉnh hoặc cấp huyện. Một số hoạt động thủ công như làm hương, đan lát, dệt thổ cẩm vẫn còn tồn tại nhỏ lẻ ở vài bản người Tày, Dao, nhưng chưa được tổ chức hoặc công nhận thành làng nghề. Việc bảo tồn và khôi phục nghề truyền thống đang là một hướng đi trong các chương trình phát triển văn hóa gắn với du lịch, tuy nhiên vẫn còn trong giai đoạn khảo sát và định hướng.
Di tích, danh lam thắng cảnh
Huyện Chợ Đồn nổi bật với Khu di tích lịch sử An toàn khu (ATK) Chợ Đồn, được xem là một trong những căn cứ cách mạng lớn của cả nước trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp. Đây là quần thể di tích có giá trị to lớn về lịch sử và giáo dục truyền thống, trải rộng trên nhiều xã trong huyện:
- Bản Ca, Nà Quân (xã Bình Trung): Nơi từng là cơ sở hoạt động cách mạng của cán bộ cao cấp Trung ương trong thời kỳ kháng chiến.
- Nà Pậu, đồi Khau Mạ (xã Lương Bằng): Có hầm bí mật, khu chỉ huy, nơi nghỉ ngơi của lãnh đạo cấp cao.
- Khuổi Linh, đồi Pù Cọ (xã Nghĩa Tá): Địa điểm hội họp và huấn luyện cán bộ, được bảo vệ nghiêm ngặt thời kỳ chiến tranh.
- Đền Phja Khao: Di tích văn hóa tâm linh của người dân địa phương, gắn với tín ngưỡng dân gian và được gìn giữ qua nhiều thế hệ.
ATK Chợ Đồn là điểm đến không chỉ mang giá trị lịch sử mà còn là nền tảng để huyện phát triển loại hình du lịch giáo dục – lịch sử, kết hợp với trải nghiệm đời sống cộng đồng dân tộc thiểu số.
Định hướng phát triển năm 2030, tầm nhìn năm 2050
Giai đoạn đến năm 2030
Trong giai đoạn đến năm 2030, huyện Chợ Đồn xác định định hướng phát triển theo mô hình nông – lâm kết hợp, kinh tế sinh thái gắn với bảo tồn lịch sử và bản sắc văn hóa dân tộc. Trọng tâm được đặt vào việc phát huy tiềm năng của Khu di tích ATK Chợ Đồn để phát triển du lịch, đồng thời tiếp tục đầu tư vào hạ tầng nông thôn và nâng cao giá trị sản xuất nông nghiệp.
Một số dự án cụ thể đang được triển khai gồm:
- Dự án bảo tồn và tôn tạo Khu di tích ATK Chợ Đồn, trong đó có hạng mục nâng cấp đường vào di tích, hệ thống biển chỉ dẫn, xây dựng trung tâm thông tin du lịch lịch sử tại xã Bình Trung.
- Chương trình xây dựng nông thôn mới nâng cao tại các xã Phương Viên, Bằng Phúc, Quảng Bạch, tập trung vào phát triển kinh tế hộ, hợp tác xã nông nghiệp và cải thiện tiêu chí môi trường.
- Dự án phát triển vùng cây ăn quả chất lượng cao tại các xã Xuân Lạc, Yên Mỹ, Tân Lập, nhằm sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, liên kết với doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm và thúc đẩy mô hình du lịch nông nghiệp.
- Đầu tư hệ thống điện mặt trời tại các điểm trường vùng cao, kết hợp phát triển điện năng lượng tái tạo quy mô nhỏ ở xã Nam Cường, góp phần giảm tải áp lực điện lưới và tăng độ phủ năng lượng sạch.
Ngoài ra, huyện cũng phối hợp với các tổ chức và doanh nghiệp khảo sát tiềm năng xây dựng cụm du lịch cộng đồng tại khu vực Nghĩa Tá – Lương Bằng, khai thác cảnh quan tự nhiên và giá trị di sản kháng chiến, đồng thời tạo việc làm tại chỗ cho người dân bản địa.
Tầm nhìn đến năm 2050
Tầm nhìn đến năm 2050, Chợ Đồn hướng tới trở thành huyện miền núi phát triển toàn diện theo hướng sinh thái – văn hóa – thông minh, nơi giữ gìn được hệ sinh thái rừng tự nhiên, đồng thời là trung tâm du lịch lịch sử và nông nghiệp hữu cơ của tỉnh Bắc Kạn.
Về hạ tầng, mục tiêu là hoàn thiện 100 % hệ thống giao thông liên xã, liên bản với chất lượng cao, đảm bảo lưu thông quanh năm. Các trạm y tế, trường học và dịch vụ hành chính công được nâng cấp đạt chuẩn hiện đại, gắn với chuyển đổi số toàn diện. Chính quyền đặt mục tiêu đến năm 2050 sẽ không còn xã đặc biệt khó khăn, tất cả đạt chuẩn nông thôn mới hoặc cao hơn.
Về kinh tế, huyện định hướng chuyển dần sang nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp công nghệ cao, hình thành các vùng chuyên canh có thương hiệu, kết nối với thị trường trong và ngoài tỉnh. Hệ thống chuỗi giá trị nông sản từ sản xuất – chế biến – tiêu thụ sẽ được quy hoạch và phát triển đồng bộ.
Trong lĩnh vực du lịch, ATK Chợ Đồn sẽ trở thành điểm đến quốc gia, được đầu tư bài bản với cơ sở lưu trú, trung tâm truyền thông, bảo tàng di tích kháng chiến, kết hợp tuyến du lịch trải nghiệm, văn hóa dân tộc, làng nghề. Huyện cũng đặt mục tiêu hình thành các cụm làng du lịch cộng đồng tại Yên Thịnh, Phương Viên, Bình Trung, tạo hệ sinh thái du lịch sinh thái bền vững, bảo vệ môi trường và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số.
