Tổng quan về huyện Chi Lăng
Chi Lăng là huyện miền núi nằm ở phía Nam tỉnh Lạng Sơn, cách Hà Nội khoảng 106 km, cách thành phố Lạng Sơn khoảng 35 km. Huyện có vai trò quan trọng trong giao thương và phòng thủ khu vực cửa ngõ phía nam của tỉnh.
- Diện tích tự nhiên: 707,45 km²
- Dân số (năm 2019): 75.063 người
- Đô thị: 12.407 người
- Nông thôn: 62.656 người
- Mật độ dân số: khoảng 106 người/km²
Vị trí địa lý và tiếp giáp:
- Phía Đông giáp huyện Lộc Bình
- Phía Bắc giáp huyện Cao Lộc, Văn Quan và thành phố Lạng Sơn
- Phía Tây giáp huyện Hữu Lũng
- Phía Nam giáp huyện Lục Ngạn (Bắc Giang)
Địa hình chủ yếu là đồi núi thấp xen lẫn khe suối, độ cao dao động từ 35 m (tại thị trấn Đồng Mỏ) đến 975 m (khu vực giáp ranh Lộc Bình – Bắc Giang). Địa hình bị chia cắt mạnh, độ dốc lớn, ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp và giao thông, nhưng cũng tạo điều kiện cho phát triển thủy lợi và du lịch sinh thái.
Đơn vị hành chính
Huyện có 20 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm:
- 2 thị trấn: Đồng Mỏ (huyện lỵ), Chi Lăng
- 18 xã: Bắc Thủy, Bằng Hữu, Bằng Mạc, Chi Lăng, Chiến Thắng, Gia Lộc, Hòa Bình, Hữu Kiên, Lâm Sơn, Liên Sơn, Mai Sao, Nhân Lý, Quan Sơn, Thượng Cường, Vân An, Vạn Linh, Vân Thủy, Y Tịch.
Hạ tầng và các đặc điểm nổi bật
Cơ sở hạ tầng
- Giao thông bộ: Quốc lộ 1 và quốc lộ 279 xuyên qua huyện; cao tốc Bắc Giang–Lạng Sơn chạy qua Đồng Mỏ; đường sắt Hà Nội–Đồng Đăng đi qua thị trấn Đồng Mỏ.
- Giao thông thủy: Sông Thương, bắt nguồn từ xã Bắc Thủy, chảy đông bắc–tây nam; các suối nhỏ, các khe tạo cảnh quan đặc trưng. Lưu vực sông Thương tiếp tục chảy qua Hữu Lũng.
Kinh tế
- Nông – lâm nghiệp: Khoảng 74% dân số sống bằng nông nghiệp. Sản xuất chủ yếu là trồng lúa nước tại các thung lũng, kết hợp ngô, khoai và chăn nuôi quy mô hộ gia đình. Lâm nghiệp được khai thác theo hướng bền vững, gắn với bảo vệ tài nguyên rừng.
- Công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp: Quy mô nhỏ, chủ yếu là các cơ sở chế biến nông sản, xây dựng dân dụng và sản xuất vật liệu phục vụ nhu cầu trong huyện.
- Thương mại – dịch vụ:Phát triển tập trung tại hai thị trấn và các xã nằm dọc theo Quốc lộ 1, đặc biệt là khu vực thị trấn Đồng Mỏ – trung tâm kinh tế, hành chính của huyện.
- Du lịch – sinh thái: Khai thác các lợi thế tự nhiên như đồi núi, sông suối, ải Chi Lăng, cùng hệ thống di tích lịch sử – văn hóa trấn biên giới. Huyện đang thúc đẩy phát triển du lịch cộng đồng, homestay và du lịch trải nghiệm bản địa.
Làng nghề công nghiệp
Huyện Chi Lăng có một số làng nghề truyền thống tiêu biểu, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa địa phương và tạo sinh kế cho người dân:
- Làng nghề đan lát tại thôn Pác Ma, xã Chiến Thắng: chuyên sản xuất các sản phẩm thủ công từ tre, nứa phục vụ sinh hoạt và tiêu dùng.
- Làng nghề làm lồng chim tại thôn Túng Mẩn, xã Vân An: nổi tiếng với các sản phẩm tinh xảo, phục vụ thị trường trong và ngoài tỉnh.
- Nghề làm cao khô tại xã Vạn Linh và nghề làm cốm truyền thống là những nghề phụ đặc trưng, góp phần đa dạng hóa hoạt động kinh tế nông thôn.
Di tích – Lễ hội
Huyện Chi Lăng là vùng đất giàu truyền thống lịch sử, gắn liền với nhiều chiến công hiển hách trong công cuộc bảo vệ Tổ quốc. Trên địa bàn có nhiều di tích lịch sử – văn hóa và điểm tham quan nổi bật, tiêu biểu như:
- Khu di tích lịch sử Chi Lăng: Gắn với nhiều trận đánh nổi tiếng, đặc biệt là chiến thắng Chi Lăng năm 1427 chống quân Minh.
- Ải Chi Lăng: Cửa ải quan trọng trong lịch sử, với nhiều địa danh nổi bật như Quỷ Môn Quan, Lũy Ngõ Thề, núi Mặt Quỷ.
- Nhà trưng bày chiến thắng Chi Lăng: Trưng bày tư liệu, hình ảnh và hiện vật về các trận chiến lịch sử tại Chi Lăng.
- Tượng đài chiến thắng Chi Lăng: Công trình tưởng niệm các chiến thắng vang dội trên mảnh đất biên thùy.
- Hang Gió (núi Ngọc Linh): Hang động tự nhiên độc đáo, nhiều khe đá và hốc đá lớn, thu hút khách ưa khám phá.
- Đồi Khau Sao: Khu vực đồi núi xanh mát, không gian yên tĩnh, thích hợp nghỉ ngơi và ngắm cảnh.
- Hệ thống đền, miếu tâm linh: Bao gồm Đền Chầu Năm, Đền Quỷ Môn, Đền Chầu Bát, Miếu Cô Chín, Đền Chầu Mười, là những điểm đến tâm linh nổi bật, thu hút du khách đến chiêm bái và tìm hiểu tín ngưỡng dân gian.
Khu di tích lịch sử Chi Lăng
Định hướng phát triển đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050
Mục tiêu đến năm 2030
- Thu nhập bình quân đầu người tăng 1,5–2 lần.
- Tỷ lệ lao động phi nông nghiệp đạt ≥50%.
- 70% xã đạt chuẩn nông thôn mới, thị trấn Đồng Mỏ thành đô thị loại V.
- Du lịch đạt 200.000 khách/năm.
- Bảo tồn ít nhất 3 di tích cấp quốc gia như Ải Chi Lăng, Quỷ Môn Quan, văn hóa Bắc Sơn.
Tầm nhìn đến năm 2050
- Du lịch sinh thái – văn hóa – lịch sử: Chi Lăng trở thành điểm du lịch trọng điểm vùng Đông Bắc với các tour khám phá ải Chi Lăng, homestay vùng bản, trekking sông – núi.
- Nông nghiệp xanh – chế biến sâu: phát triển nông sản OCOP, lâm sản chất lượng cao, áp dụng công nghệ tích hợp.
- Phát triển các làng nghề truyền thống thành sản phẩm thủ công mỹ nghệ đặc trưng.
- Hạ tầng đô thị & hành chính hiện đại tại Đồng Mỏ: thiết lập đô thị thông minh, quản lý cảnh quan sông suối – đường.
- Quản lý môi trường & biến đổi khí hậu: hệ thống đê sông Thương, phòng chống sạt lở, đảm bảo nguồn nước và chất lượng sống.
- Bảo tồn văn hóa dân tộc: giữ gìn âm nhạc, lễ hội, ngôn ngữ và kiến trúc bản địa; nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo nghề.
Huyện Chi Lăng (707,45 km², ~75.000 dân, 26% đô thị) với địa hình đa dạng, tiềm năng di tích lịch sử – văn hóa sâu sắc và cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, đang trong lộ trình phát triển bền vững. Đến 2030 huyện hướng đến trở thành trung tâm du lịch văn hóa sinh thái – lịch sử, với hạ tầng kết nối hiện đại, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giữ gìn giá trị truyền thống. Tầm nhìn 2050 đưa Chi Lăng trở thành địa phương nông nghiệp xanh, du lịch bản địa tiêu biểu vùng Đông Bắc, thích ứng biến đổi khí hậu và bảo tồn văn hóa đa dạng.
